WIEDERHOLTER ZUGZWANG czyli STOCKFISH UJAWNIA PRAWDĘ

Dawno, dawno temu, gdy komputerowe programy (zwane niekiedy "silnikami") do gry w szachy (lub analizy) nie przedstawiały jeszcze poważnej siły, a publikowane materiały analityczne były płodem własnoręcznej pracy autorów piszących książki i artykuły, w znakomitym niemieckim miesięczniku "Schach" ukazał się artykuł arcymistrza Jurija Awerbacha zatytułowany "Wiederholter Zugzwang" ("Powtarzający się zugzwang"), w którym autor opisał zakończenie swojej młodzieńczej partii z innym moskiewskim graczem klasy mistrzowskiej, którego nazwisko dziś coś mówi tylko małej grupce fanatyków historii szachów. Okazuje się, że dawne analizy pozycji nawet nie bardzo skomplikowanych mogą zawierać wiele poważnych błędów, ale aby to wykryć, potrzebny jest program liczący warianty na kilkadziesiąt posunięć naprzód, program nie bojący się Carlsena i całej kohorty chińskich arcymistrzów. Niniejszy artykuł ma pokazać przykład takiej analizy, która w wielu momentach nie wytrzymała konkurencji z "silikonowym potworem".

Wladimir Ałatorcew - Jurij Awerbach
mistrzostwa Moskwy 1943/44

W cudzysłowiu podajemy komentarze arcymistrza Awerbacha.
"Ałatorcew zagrał tutaj":
1.f6 Sxf6 "Ałatorcew liczył na 1...Kxf6 2.Kg4, ale po 2...Sf4 3.Kxg3 Se2+ 4.Kf3 Sxc3 pozycja czarnych wygląda na wygraną".
2.Kxg3 Sh5+ 3.Kf3 Sf4 "Białe są zgubione."
4.Gh1 "Jeśli 4.Gf1, to 4...Kh4 i białe wpadają w zugzwang."
4...Kh4 5.Ke3 Kg4 6.Kd2 Kg3 7.Ke3 Sg2+ 8.Ke2 Kh2! "W ten dowcipny sposób czarne wymuszają przejście do końcówki pionowej".
9.Gxg2 Kxg2

10.Ke3 Kg3 11.Ke2 Kf4 12.Kd3 Kf3 13.Kd2 Kxe4 14.Ke2 Kf4 15.Kf2 e4 16.Ke2

16...e3 "Teraz wygrana jest kwestią tylko czystej techniki i jest pokazana analogicznie w podręcznikach. Czarne łatwo wygrywają, wykonując typowy „manewr trójkąta” swoim królem".
17.Ke1 Ke5 18.Kd1 Kf5 19.Ke1 Kf4 20.Ke2 Nie pomaga 20.Kf1 Kf3 21.Ke1 e2.
20...Ke4 21.Ke1 Kd3 etc. 0–1

Do tej części analizy nie mamy żadnych uwag, wszystko się zgadza. O wiele ciekawsza jest dalsza część artykułu.

================================

"Wracamy do naszej pozycji wyjściowej. Co będzie, jeśli białe z pomocą ..."
1.Gf1

"... zechcą zastosować taktykę wyczekiwania, aby zapobiec inwazji czarnego króla na swoją pozycję? W tym przypadku walka jest bardzo bogata w treść."
1...Kh4 2.Gg2 Sf6 3.Gf1 Sh7 4.Gg2 Sg5+ 5.Ke3 Kg4 6.Gf1 Sh7 7.Gg2 Sf6 8.Gf1 Sh5 9.Gg2 Sf4 10.Gf3+ Kh3 11.f6 Kh2 (11...g2?? 12.Kf2! =) 12.f7 Sg6 "i czarne wygrywają" (– +), pisze Awerbach.
Również do tej części analizy nie zgłaszamy żadnych uwag. Najciekawsze zjawiska dzieją się w trzeciej części artykułu "Wiederholter Zugzwang".

================================

"Można spróbować, aby po 3...Sh7 wzmocnić obronę zastosowaną przez białe. Zamiast 4.Gg2 znacznie bardziej uporczywe jest 4.Kg2 ..."

"... by silnego przechodniego piona zablokować królem. Końcówka mogłaby wówczas przebiegać następująco" - pisze Awerbach, zupełnie słusznie, ale w dalszej części artykułu popełnia masę błędów. Zobaczmy:
4...Kg4 5.Gd3? (znak zapytania pochodzi od "Vistuli)

Błąd nr 1.

Obalenie analizy to: 5.Ge2+! Kf4 6.Gd3 Ke3 (nic nie daje 6...Sf6 7.Gc2 Sh5 8.Gd1! Sf6 9.Gc2) 7.Gb1 Kd2 8.Kxg3 Kc1 9.Gd3 Kd2 10.Gb1 Kxc3 11.Kh4 Kxc4 12.Kh5 Sf8 13.Kh6 i aktywność białego króla okazuje się dostateczna do remisu.

=========================

W tym miejscu - tytułem uzupełnienia - dodajemy mały fragment, którego nie było w artykule arcymistrza Awerbacha.
Jeśli zamiast 9...Kd2 czarne zagrają 9...Kb2 ...

DIAGRAM ANALITYCZNY

... to białe utrzymują pozycję przez 10.Kg4 (lub 10.Kh4) 10...Kxc3 11.Gf1 Kd4 12.Kh5 Kxe4 13.Kg6 Kf4 14.f6 Sxf6 15.Kxf6 e4 16.Ke6 Kf3 17.Kd5 Kf2 18.Kxe4 Kxf1

DIAGRAM ANALITYCZNY

19.Kf3! (jedyny remisujący ruch) i czarne muszą pogodzić się z nierozegraną.
Na tym kończymy nasze "Uzupełnienie" i wracamy do komentowania analizy J. Awerbacha.

=================================

5...Kf4? (znak zapytania pochodzi od "Vistuli)

Błąd nr 2.

To kolejna pomyłka Awerbacha; wygrywa tylko 5...Sf6! 6.Gc2 Kf4 7.Gb1 Sh5 8.Gc2 Ke3 9.Gd1 Sf6 10.Gc2 Kd2 11.Gb1 (11.Ga4 Sxe4) Sh5 - skoczek broni "wolniaka" g3 i jednocześnie pilnuje białego pionka "f".
6.Gb1 Sf6 7.Gc2 Se8 Awerbach stawia przy tym posunięciu wykrzyknik, bowiem uważa - niestety niesłusznie - że czarne w ten sposób wygrywają.
8.Gb1 Sd6 9.Gd3 Awerbach nie rozpatruje tutaj ruchu 9.f6!, po którym wygrana czarnych wcale nie jest pewna.
9...Kg4

10.Ge2+? (znak zapytania pochodzi od "Vistuli)

Błąd nr 3.

Nie zauważone przez Awerbacha wzmocnienie obrony dla białych to:
10.Gb1! W przypadku 10...Sxc4? aktywizuje się wolny pionek: 11.f6! Sd6 12.Ga2 b5 13.f7 Sxf7 14.Gxf7 Kf4 15.Gd5 b4 i na koniec za piona "b" czarne wezmą piona e4 z natychmiastowym remisem.
Po (niedokładnym) dziesiątym ruchu analizy powstaje pozycja, którą Awerbach uważał za przegraną dla białych i podawał, że dalsza gra mogłaby przebiegać następująco:
10...Kg5 11.Gd3? (znak pochodzi od "Vistuli")

Błąd nr 4.

Kolejny niejasny punkt; po 11.f6! Kxf6 12.Gd3 Kg5 13.Kxg3 powstaje pozycja ...

DIAGRAM ANALITYCZNY

...w której nie wiadomo, jak czarne mają wygrywać.
11...Kf4 12.f6 "Praktycznie wymuszone" - uważa Awerbach.
12...Kg4?

Błąd nr 5

Wygrywa tylko 12...Ke3!
13.Gc2 Kg5 14.Kxg3 Kxf6 15.Kg4 "Ostatnia próba, by zbudować twierdzę. Jeśli 15.Gd3, to 15...Kg5 i tak dalej" - pisał Awerbach, ale nie widział, że wygranej dla czarnych wcale tu nie ma, jeśli zamiast 15.Kg4?? (błąd nr 6; już ostatni w tej pechowej analizie) białe zagrają 16.Kf3!

DIAGRAM ANALITYCZNY

po czym nic nie daje 16...Kh4 17.Ge2 Se8 (lub 17...Kh3 18.Gd3 Kh2 19.Gf1 Kg1 20.Gd3 z remisem) 18.Kg2 Sg7 19.Kf3 Se6 20.Gd1 Sf4 21.Ga4 Sg6 22.Gd1 Sf4 23.Gc2 i czarne nie mogą się wzmocnić.
15...Sxc4 Dopiero począwszy od tego momentu białe nie powinny się uratować.
16.Gb3 Sd2 17.Gd5 c4 18.Kh4 Ke7 19.Kg3 Kd6 20.Kf2 Kc5 21.Ke2 Sb1 i czarne wygrywają.

Doszedłszy w ten sposób do wniosku, że nawet przy najlepszej obronie Ałatorcew miał przegraną pozycję (który to wniosek nie wytrzymał konfrontacji z siłą analityczna Stockfisha), arcymistrz na koniec wypowiedział wiele słusznych uwag na temat końcówek, w których "dobry" skoczek okazuje się silniejszy od "złego" gońca:

Diese Beispiel zeigt instruktiv, wie in derartigen Endspielen der Springer stärker als der Läfer ist, auch wenn sich der Kampf auf beiden Flügeln entwickelt. In erster Linie is wichtig, dass viele Bauern auf der Farbe ihres Läufers stehen. Zum zweiten, dass der Läufer die schwarzen Felder beim den Bauern nicht besetzen kann, während der Springer sie für seine Manöver ausnutzt. Als am Ende entscheidend stellte sich die Methode des Zugzwangs als starke Waffe in den Händen der Springerpartei heraus.

W tłumaczeniu na polski brzmi to następująco:

Przykład ten pouczająco pokazuje, że w takich końcówkach skoczek jest silniejszy od gońca, nawet jeśli walka toczy się na obu flankach. Przede wszystkim ważne jest, aby wiele pionków stało na polach koloru swojego gońca. Po drugie, że goniec nie może zajmować czarnych pól wokół pionków, podczas gdy skoczek używa ich do swoich manewrów. Decydującym czynnikiem w ostatecznym rozrachunku była metoda zugzwangu jako silnej broni w rękach strony posiadającej skoczka.
My do tych słusznych i ważnych z metodycznego punktu widzenia rekomendacji możemy dodać tzw. "trzecią zasadę Capablanki", która głosi, że "wszystko zależy od pozycji" , czyli że wszelkie ogólne zasady i pryncypia muszą ustąpić, gdy konkretne wyliczenie wskazuje na coś przeciwnego.

I jeszcze jedna uwaga - Władimir Ałatorcew ruchem 1.f6?? lekkomyślnie pozbawił się podstawowego atutu, jaki posiadał - bronionego wolnego pionka - i przegrał przede wszystkim z tego powodu. Przy dokładnej obronie (i grze na poziomie Stockfisha...) miał pełne szanse, by liczyć na remis.

Wesołych Świąt i Szczęśliwego Nowego Roku 2023 !

Tomasz Lissowski

Vistula Chess Monthly

Logo Vistula