Felietony 2016

Felietony

JAROSZYŃSKI alias JAROSZ

Materiały poświęcone doktorowi Ignacemu Jaroszyńskiemu, jednemu z „ojców” polskiej kompozycji szachowej, zbierałem już od dawna, ale wstrzymywałem się z publikacją licząc po cichu, iż wyręczy mnie ktoś bardziej kompetentny w dziedzinie problemistyki. Nic takiego nie nastąpiło, szanse na zmianę w przyszłości są niejasne, więc prezentuję tu biogram wzbogacony o duży zbiór zadań bohatera.
Punktem wyjścia są wiadomości zawarte w źródle już mocno starym, a przecież niezastąpionym; mowa oczywiście o książce „100 lat polskiej kompozycji szachowej” Mariana Wróbla (Warszawa 1956).

Dr Ignacy Jaroszyński, który drukował zadania pod nazwiskiem „Oswald Jarosz”, był niewątpliwie największym naszym kompozytorem przed wystąpieniem Przepiórki”. Dokładne dane biograficzne nie są nam znane, urodził się prawdopodobnie najpóźniej w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia (XIX w. przyp. red.) Z zawodu był lekarzem i przez wiele lat mieszkał w Piaskach Luterskich pod Lublinem.
Znacznie więcej danych dochowało się o Jaroszu jako problemiście. W latach dziewięćdziesiątych był już dojrzałym twórcą i autorytetem w dziedzinie kompozycji szachowej. Był nie tylko dobrym, lecz także i wszechstronnym mistrzem, komponował bowiem zarówno dwu i trzychodówki, jak i samomaty i zadania ekscentryczne. Redagował dział problemów w „Tygodniku Szachowym” w roku 1899 i przyczynił się znacznie do rozwoju naszej kompozycji.
Z jego poważniejszych prac największe znaczenie mają „rozumowane rozwiązania” oraz komentarz do zadań w rozprawie J. Pospišila, spolszczonej przez Żabińskiego. Ten traktat o kompozycji, jedyny jaki pojawił się w owym czasie, był wydrukowany jako dodatek do polskiego przekładu książki Dufresne’a. Komentarze Jarosza dowodzą, że miał on nie tylko dobre przygotowanie teoretyczne, lecz również i duże wyczucie narastających nowych zagadnień i prądów.
Ile skomponował zadań dokładnie nie wiemy, prawdopodobnie około setki, z czego większość dwuchodówek. W niniejszej antologii pomieściliśmy 10 najlepszych problemów Jarosza, są to w większości kompozycje, które do dziś mogą zainteresować samodzielnością koncepcji. Komponował do ostatnich lat życia, zmarł najprawdopodobniej podczas pierwszej wojny światowej.

Tyle Marian Wróbel. Postarajmy się poszerzyć nieco te wiadomości. Przyszły kompozytor zadań szachowych Paweł Ignacy Jaroszyński urodził się 15 stycznia 1866 r. w Suchym Lipiu gmina Rudnik, w pobliżu Krasnegostawu na Lubelszczyźnie. Jak wynika z aktu urodzenia, sporządzonego 11 lutego 1866 r. w parafii Płonka, jego rodzicami byli Franciszek Jaroszyński, liczący wówczas lat 25 oraz jego o rok młodsza małżonka, Ludwika z Sadowskich. Ojciec był właścicielem folwarku w Nowym Lipiu, ale po kilkunastu latach rodzina przeprowadziła się do Lublina i zamieszkała na Starym Mieście. Z dziewięciorga dzieci Franciszka i Ludwiki Jaroszyńskich siedmioro dożyło dorosłości, m. in. inżynier i fotograf Jan Zygmunt oraz lekarz neurolog Tadeusz Wacław (1880 - 1933), którego życie i osiągnięcia zawodowe opisywał w ostatnich latach dr hab. Cezary W. Domański, wydatnie wspomagający również mnie przy pisaniu niniejszego artykułu.

Po uzyskaniu dyplomu lekarza pan Ignacy (już nie Paweł Ignacy !) Jaroszyński dokształcał się w szpitalach warszawskich, a przed 1898 roku przeniósł się do osady fabrycznej Radoszyce w powiecie koneckim guberni radomskiej (niestety jego nazwisko nie pojawia się w dwutomowej monografii „Dzieje Radoszyc” Stanisława Staciwy). W 1903 roku doktor Jaroszyński powrócił w okolice Lublina, otwierając praktykę lekarską w miejscowości Piaski Luterskie. Na kilka lat jego aktywność na polu szachów osłabła. Gdy lubelscy społecznicy przy wsparciu okolicznych ziemian rozpoczęli akcję organizowania bezpłatnych kolonii letnich na wsi dla niezamożnej młodzieży, do tej szlachetnej działalności w 1913 roku włączył się dr Ignacy Jaroszyński i jego żona Róża z Korsaków.

W drugim roku I wojny światowej tereny guberni radomskiej i guberni lubelskiej w 1915 roku stały się miejscem wielu krwawych bitew pomiędzy armiami rosyjską oraz niemiecką i austriacką. Pod koniec tego roku Rosjanie zostali wyparci na linię: Zatoka Ryska, Baranowicze, Tarnopol, Kamieniec Podolski, daleko od dzisiejszej wschodniej granicy polskiej, ale przejście frontu i milionowych armii zaowocowało fatalnymi konsekwencjami – zniszczone zostały zbiory, spalono wiele wsi i miasteczek, panował głód i choroby w postaci epidemicznej.

Jedną z ofiar szalejącego tyfusu był doktor Jaroszyński, który prawdopodobnie zaraził się od jednego ze swoich pacjentów („ofiara zawodu”). Wynika to ze świadectwa zgonu, który w archiwach lubelskich odnalazł dr hab. C. W. Domański.

Jarosz Oswald
Tygodnik Ilustrowany 1890

Mat w 4 posunięciach

1.Kg2 e5 2.Wh1 e6 3.Kh2 Kh5 4.Kg3#

„Tygodnik Ilustrowany” 1890. W książce Mariana Wróbla jest to zadanie nr 15.

Jarosz Oswald
„Kurier Warszawski” 1893 III nagroda

Mat w 3 posunięciach

1.Gh3!
1... Sxc4 2.Sc2+ Kxd3 3.Gf5#
1...Sxd3 2.Sc2+ Kxc4 3.Ge6#;
1...Se3 2.Sd6 Sxd3 3.Sf3#;
1...Sf2 2.Sd6 (z groźbą 3.Sf5) - 2...Ke3 3.Sf5#;
- 2...Sfxd3 3.Sc2#;
- 2...Sbxd3 3.Sc2#;
- 2...Sxh3 3.Sf5#

Jarosz Oswald
Kurier Warszawski 1896

Mat w 3 posunięciach

1.Sf7
1... Kxf3 2.Hf1+ Ke4 3.Sf6#;
1...Kxd5 2.Wf5+ Ke4 3.Sd6#;
1...Gxf3 2.Hc4+ Kf5 3.Se7#

„Kurier warszawski” 1896, w książce M. Wróbla nr 13.

Istnieje „brutalne” rozwiązanie uboczne: 1.Wxe3+ Kxd5 2.Hc6 mat; o defekcie zadania wspominał Jan Rusinek w „Szachiście” 1991, s. 158-159, artykuł „Poprawiamy zadania klasyków”.

Jarosz Oswald
Kurier Warszawski 1896

Mat w 3 posunięciach

1.Wg3
1...Gxg3 2.Sg5+ hxg5 (2...Kd5 3.Sxb6#) 3.Hh1#!
1...Sxg3 2.Sd2+ Kd5 3.Sf4#

„Kurier Warszawski” 1896, u Wróbla nr 12.

Jarosz Oswald
Kurier Warszawski 1896

Mat w 3 posunięciach

1.Wg6! grozi 2.Ge5
1...Wxg6 2.Se4+ Kd5 3.Hxb7#;
1...Sc7! 2.Hb6+! Kxb6 3.Gd4#

„Kurier Warszawski” 1896, u Wróbla nr 11.

Jarosz Oswald z Radoszyc
Tygodnik Szachowy 1898

mat w 2 posunięciach

1.Ha8
1... Sxg3 2.Ha3#;
1...Ke3 2.He4#;
1...c1H 2.Ge4#;
1...Kc3 2.Ha3#

„Tygodnik Szachowy” 1898, nr 1, s. 9.

Jarosz Oswald z Radoszyc
Tygodnik Szachowy 1898

mat w 2 posunięciach

1.Hh8
1... Gg7 2.Hxg8#;
1...Wxh8 2.Sc3#;
1...Hf6 2.Sxf6#

„Tygodnik Szachowy” 1898 nr 5, s. 7.

Jarosz Oswald z Warszawy
Tygodnik Szachowy 1898

mat w 2 posunięciach

1.Hg1
1... Kxc4 2.Sb6#;
1...Gc5 2.Hxc5#;
1...Gd6 2.Hd4#;
1...e5 2.Hg8#;
1...Ke5 2.Hg5#

„Tygodnik Szachowy” 1898, nr 8, s. 7, zad. 41.

Jarosz Oswald
Tygodnik Szachowy 1898

Mat w 3 posunięciach

1. Wh8 g5 2. Gh7 Kh5 (2...Kh4, 2...Kh3) 3.Gf5#

„Tygodnik Szachowy” 1898, nr 13/14, s. 8, zad 72.

Zadanie przytoczone przez „Wiener Schachzeitung” 1902 , s. 170. Wariacja na temat „zadania indyjskiego”.

Jarosz Oswald
Tygodnik Szachowy 1899

Mat w 3 posunięciach

1.Gh7! z groźbą 2.Hf7! Kd3 3.Wd6# 1...Wf3! 2.He4+! Kxe4 3.Wxg4#

„Tygodnik szachowy” 1899.

W książce Mariana Wróbla jest to zadanie nr 14. Pechowo autor uznał pracę za najlepszą trzychodówkę Jarosza, pisząc:
Wprawdzie ma tylko dwa warianty, ale jakość ich nie pozostawia nic do życzenia. Dobry wstęp, oddający pole c4 królowi, trudna cicha groźba, blokowanie dalekiego pola królewskiego po 1...Wf3, tradycyjne poświęcenie hetmana, wreszcie dwa maty wzorowe z podwójnym szachem i matem z baterii. Całość utrzymana w szlachetnych proporcjach wskazuje na dużą pomysłowość autora. Piękna trzychodówka.
Tymczasem istnieje rozwiązanie uboczne 1.Wg7 i na dowolny (poza biciem wieży) ruch następuje 2.Wd7 i 3.Hd5 mat.

Jarosz Oswald
„Der Schachfreund” 1899
wzmianka zaszczytna

mat 2 posunięciach

1.Wh4!
1... Wc5 2.Ge5#;
1...Wc3 2.Ge3#;
1...Ke4 2.Gg5#;
1...Gxh4 2.He5#;
1...Gxe7 2.He5#;
1...Kc5 2.Gd6#

„Der Schachfreund” 1899, u Wróbla nr 6.

Jarosz Oswald
The Field 1900

mat w 2 posunięciach

1.Gd5
1... Gxd5 2.Hxh8#
1...Hxd4 2.Hg5#;
1...Wxb4 2.S2xf3#;
1...Kxd4 2.Sxf3#

Przedruk w „Wiener Schachzeitung” 1900, nr 6, s. 139: „Von O. Jarosz in Warschau”.

Jarosz Oswald
Tygodnik Ilustrowany 1911 I nagroda

mat w 2 posunięciach

1.Hb4!
1... gxf3 2.g4#;
1...Sxf3 2.e4#;
1...Wxb4 2.Sd6#;
1...Sc4 (jednoczesna przesłona 3-ch czarnych figur) 2.Hb1#;
1...Se4 (złożone zablokowanie) 2.Sd4#

„Tygodnik Ilustrowany” 1911/1912, u Wróbla nr 7.

Jarosz Oswald
Tygodnik Ilustrowany 1913

mat 2 posunięciach

1.Hf3
1... Sxf3 2.e4#
1... Wxf3 2.g8H#;
1... Gc3 2.Sde3#;
1... Se5 2.He4#

„Tygodnik Ilustrowany" 1913, u Wróbla nr 9.

Jarosz Oswald
Tygodnik Ilustrowany 1913

mat w 2 posunięciach

1.Hc7!
1... Sf4 2.Hxf4#;
1...Sg3 2.Hg7#;
1...Kg5 2.Hg7#

„Tygodnik Ilustrowany” 1913, u Wróbla nr 8.

Jarosz Oswald
Tygodnik Ilustrowany 1913
wzmianka zaszczytna

mat w 2 posunięciach

1.Ha8
1... Hc7 2.Se7#
1...Hxa8 2.Sb6#;
1...Scxd4 2.Hxb7#;
1...Sexd4 2.Hg8#

„Tygodnik Ilustrowany” 1913, u Wróbla nr 10.

Jarosz Oswald
Szachista Polski 1913

mat w 2 posunięciach

1.Ha2
1... Sxc6 2.Sf5#;
1...Kxc6 2.Ha6#;
1...Sg8 2.Hd5#;
1...Sg6 2.Hd5#;
1...Sc8 2.Hd5#

„Szachista Polski” nr 3 (wrzesień) 1913, s. 48, zadanie 213.

Jarosz Oswald
Tygodnik Ilustrowany 1913

mat w 2 posunięciach

1.Wf3 (grozi 2.Ge6 X)
1...Gxg2 2.Ge6#
1...Wxf3 2.Hg8#;
1...bxc6 2.Wf4#;
1...Sc3 2.Se3#

„Tygodnik Ilustrowany” 1913. Przedruk w: „Szachista Polski” nr 3 (wrzesień) 1913, s. 48, zad. 222.

Jarosz Oswald
Tygodnik Ilustrowany 1912
wzmianka zaszczytna

mat w 2 posunięciach

1.Hb7
1... Hxb7 2.d8S#;
1...Wxb7 2.Gd5#

„Szachista Polski” 1912, nr 5, s. 84, zad. 56: „Jedno z zadań odznaczonych w konkursie Tygodnika Ilustrowanego”.

Tomasz Lissowski