Felietony
JUBILEUSZ W ZURYCHU

     Klub Szachowy w Zurychu (Schach - Gesellschaft Zűrich) obchodził w sierpniu br. niewiarygodny jubileusz - szachiści tego największego miasta w Szwajcarii zrzeszyli się 200 lat temu! Klub przeżywał lata lepsze i gorsze, ale nigdy nie zaprzestał działalności, organizując m. in. takie znaczące imprezy jak turniej kandydatów w roku 1953 (unieśmiertelniony przez książkę Dawida Bronsztejna), turniej w r. 1959 z udziałem Tala, Fischera, Keresa, Larsena i Gligoriča na 150-lecie klubu i wiele innych.
     Obchody jubileuszowe, nawet te z najbardziej bogatym programem, w końcu się kończą, działacze i zawodnicy przychodzą i odchodzą, a pamięć ludzka okazuje się zawodna, jeśli osiągnięć nie uwiecznić przez wydanie specjalnej publikacji. Klub w Zurychu postarał się o księgę jubileuszową, znajdując niezmiernie kompetentnego i pracowitego autora w osobie dr Richarda Forstera (którego sylwetka opisana jest niżej). W wyniku wieloletnich żmudnych badań powstała książka, przepięknie wydany 568-stronicowy tom formatu A4, przy pomocy którego "klub sam wzniósł sobie pomnik" (Haary Schaack w niemieckim kwartalniku szachowym "Karl" 2/2009).
     Książka R. Forstera składa się z 4 części: historia klubu, leksykon osób, leksykon turniejów, kronika. Autor opracował 608 not biograficznych, włączając do nich imponującą ilość rycin lub fotografii portretowych oraz partii (względnie kompozycji) ilustrujący dorobek szachistów z Zurychu. Zbytecznym jest stwierdzenie, że wiele z tych partii zostało wydobytych z "niebytu" czyli z rubryk szachowych w prasie, z biuletynów i mało popularnych magazynów szachowych.
Walther, Edgar - Bhend, Edwin
Zurych, 1964

Walther-Bhend

Walka nie trwała długo.
1.Wd8+ i czarne się poddały (1-0) z powodu 1...Gxd8 2.Sd6 mat, albo 1...Sxd8 2.Hxe7 mat; lub 1...Kxd8 2.Gxe7+ Sxe7 3.Hxg4 z wygraną.
Kupper, Josef - Barcza, Gedeon [C46]
Zurych 1958 (treningowa)
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Sc3 g6 4.d4 exd4 5.Sxd4 Gg7 6.Ge3 Sge7 7.Gc4 Sa5 8.Ge2 0-0 9.Hd2 d5 10.exd5 Sxd5 11.Sxd5 Hxd5 12.Sb5 Hxg2 13.0-0-0 b6 14.Sxc7 Wb8 15.Gh6 Gxh6 16.Hxh6 Hh3 17.Hg5 Gb7 18.Gg4 h6 19.Hf4 Hh4

Kupper-Barcza

20.Se6! Gxh1 (20...fxe6?? 21.Gxe6+; większe możliwości obrony dawało 20...f5.) 21.Hd4! f6 22.Sxf8 Hg5+ 23.f4 (Ważne wtrącenie.) 23...Hxg4 24.Sd7 Sc6 25.Hd6! He2 26.Sxb8 Ge4 27.He6+ Kh8 28.Hc8+ 1-0.

     Wielkim wydarzeniem sportowym był turniej rozegrany w Zurychu z okazji 150-lecia klubu. W tych czasach, gdy nie istniał jeszcze terror rankingu profesora Elo, szachiści ekstraklasy światowej nie obawiali się zasiąść do szachownicy z amatorami "czystej wody", a do takich zaliczała się wówczas szwajcarska czołówka (polska zresztą też!). W gronie 16 zawodników było aż pięciu z ósemki aktualnych pretendentów do tytułu mistrza świata: doświadczony Keres oraz młodzi Fischer, Tal, Olafsson i Gligorić, a ponadto Larsen, Unzicker, Barcza i Donner. Ilość remisów była znikoma (poniżej 28%), zaś widzom (codziennie od 500 do 1000 osób na sali) nie zabrakło partii emocjonujących, choć momentami nie pozbawionych omyłek.
Edgar Walther - Robert Fischer [B99]
Zurych 1959

Walther-Fischer

Po tym, jak Walther przeoczył kapitalną okazję, by ruchem 37.We8 całkowicie sparaliżować siły czarnych, partia była odłożona, a następnie wznowiona po analizie domowej. Wydaje się, że przy aktywnym królu i parze związanych wolnych pionów białe nie muszą się lękać, iż obecność różnobarwnych gońców zdoła uratować rywala. Ale sprawa nie jest taka prosta.
53...Kd7?
Kilka dziesięcioleci po turnieju Solomon i Dworecki ustalili, że 53...Gf4! 54.b4 Gd2! 55.a3 Gc1! 56.a4 Gd2! prowadziło do remisu. Nawiasem mówiąc, mający opinię znakomitego analityka Fischer nie odnotował tego ważnego momentu w książce "Moje pamiętne 60 partii".
54.a4?
Szwajcarski autor studiów Fontana wskazał, że po 54.b4! Kc7 55.Ka5 Kb8 56.b5 nie pomaga 56...Ka7 z powodu 57.b6+, natomiast po próbie zastopowania piona "a" przez 56...Ga3 następuje 57.b6 Kc8 58.Ka6 Kb8 59.Gg2! i czarne muszą pozwolić albo na 60.Ka7 albo na 60.a4, co prowadzi do przegranej. Richard Forster pisze, że pozycja po 53...Kd7 długo prześladowała we śnie pechowego Walthera, gdyż ruch w tekście wypuszcza wygraną.
54...Kc7 55.b4 Kb8 56.a5 Ka7!
"Białe musiałyby doprowadzić do ruchu b5-b6+, ale w taki sposób, by nie pozwolić czarnym na poświęcenie gońca za dwa piony" - R. Forster.
57.Kc4 Gg3 58.Kb3
Tu kolejny ciekawy moment, bowiem Fischer we wspomnianej już książce podaje, że partia potoczyła się dalej tak: 58.b5 Gf2 59.Ge2 Ge3 60.Kb3 Gd2 61.b6+ Kb7 62.Ka4 Kc6 63.Gf3+ Kc5 i przy zablokowanych białych pionach jest remis, gdyż nic nie daje 64.b7 Gf4 65.a6 Kb6.
R. Forster nie komentuje tego i przytacza odmienny ciąg posunięć, znany z innych również źródeł. Nie wnosi to wielkiej różnicy, bo gra sprowadza się do niemal identycznej pozycji finałowej.
58...Ge1 59.Ka4 Gd2 60.Gh5 Ge1 61.b5 Gf2! 62.Ge2 Ge3 63.Kb3 Gd2 64.b6+ Kb7 65.Ka4 Kc6! 66.Gb5+ Kc5!
"Uniknięcie ostatniej pułapki; po 66...Kb7? białe wygrywają: 67.Gd7 Ka6 68.Gc8 mat."
67.Ge8 "Lub 67.b7 Gf4 68.a6 Kb6 z jasno remisową pozycją."
67...Ge1 1/2.

     W książce znajduje się sporo polskich akcentów. W okresie rozbiorów polska młodzież setkami studiowała na uczelniach w Zurychu, nic więc dziwnego, że wiele polskich nazwisk figuruje na liście byłych członków klubu szachowego. Niektóre z nich nic nam dziś nie mówią (Zbigniew Zanoziński, Roman Małachowski, Zbigniew Żmigrodzki), ale są też "znajomi" ze "Słownika biograficznego polskich szachistów" prof. Tadeusza Wolszy: Artur Popławski (wygrał "turnieje zimowe" 1888/89 i 1889/90) i Jakub Hailpern, a ponadto Karol Sypniewski, problemista wymieniany przez Mariana Wróbla, oraz Emil Sokal, specjalista od wodociągów i kanalizacji, ojciec ministra z okresu Dwudziestolecia. Z klubem w Zurychu zetknęli się też polscy szachiści - obieżyświaty: Tartakower, Rubinstein, Aurbach i Taubenhaus. Skrupulatny badacz nie mógł przeoczyć meczu "Maraton" Warszawa - SG Zűrich (5:7, Warszawa 1975), stąd w książce znalazło się zdjęcie Stefana Brzózki oraz przegrana partia R. Grąbczewskiego z Waltherem.
Popławski, Artur - Paschkowetzki, Salomon [C46]
Winterthur, 01.06.1890
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Sc3 Gc5 4.Sxe5 Gxf2+ 5.Kxf2 Sxe5 6.d4 Hf6+ 7.Kg1 Sc6 8.e5 Hh4 9.Sb5 Hd8 10.Hg4 Kf8 11.Hf3 d5 12.exd6 cxd6 13.Gc4 Sf6 14.Gg5 a6 15.Gxf6 gxf6

Poplawski-Paschkowetzki

16.Hh5 He7 (Lepsze 16...Ge6 17.d5 axb5 18.dxe6 Se5 19.Gb3.) 17.Sxd6 He3+ 18.Kf1 Hf4+ 19.Ke1 He3+ 20.Ge2 Ge6 21.c3 Wd8 22.Hc5 Kg8 23.Sf5 Gxf5 24.Hxf5 Se7 25.Hxf6 We8 26.Wf1 Hxe2+ (Błąd, ale po 26...Sf5 27.Wf2! czarne też muszą przegrać.) 27.Kxe2 Sd5+ 28.He5 1-0.
Partia warszawskiego mistrza otrzymała nagrodę za piękność.

Kilka słów o autorze tej rewelacyjne książki. Richard Forster urodził się w Winterthur w 1975 roku. Nosi tytuł mistrza międzynarodowego, reprezentował Szwajcarię na kilku olimpiadach. Oto zapis jego partii z arcymistrzem z Polski.
Forster, Richard (2462) - Kempiński, Robert (2586) [B50]
Zug, 10.10.2001
1.e4 c5 2.Sf3 d6 3.c3 Sf6 4.Ge2 Sbd7 5.d3 b6 6.0-0 Gb7 7.Sbd2 g6 8.d4!? cxd4 9.cxd4 Gg7 (Prawdopodobnie czarne zostały zaskoczone ofiarą pionka i obawiając się gry na nieznanym terenie na wszelki wypadek nie przyjęły daru: 9...Sxe4 10.Sxe4 Gxe4 11.Sg5 Gb7 itd.) 10.e5 dxe5 11.dxe5 Sd5 12.e6! (Białe postawiły na swoim i jednak poświęciły pionka.) 12...fxe6 13.Se4 0-0 14.Sfg5 Sc7 15.Sxe6 Sxe6 16.Hb3 Kh8 17.Hxe6 Se5 18.Sg5

Forster-Kempiński

18...Hc8 (Lepsze 18...h6.) 19.Ge3 (Od tej pory białe zaczynają grać na lepszą końcówkę.) 19...Gf6 20.Wac1 Hxe6 21.Sxe6 Wg8 (Zagadkowy ruch.) 22.Wfd1 Wac8 23.b3 Wxc1 24.Gxc1 Wc8 25.Gf4 Ge4?? (Pozycja czarnych jest znacznie gorsza, lecz teraz przegrywają one natychmiast.) 26.Gxe5! Gxe5 27.Ga6 Gc2 28.Wd2 1-0.

     Dziś Richard gra mniej, bo brak mu czasu - obronił pracę doktorską z zakresu języków programowania komputerów, jest wykładowcą na Uniwersytecie w Zurychu. Przez szereg lat drukował wartościowe artykuły z historii szachów na popularnej stronie internetowej "The Chess Cafe", gdzie głębia analizy konkurowała z oryginalnością materiału historycznego. Od 1996 r. prowadzi rubrykę szachową w "Neue Zűrcher Zeitung". W 2004 roku wydał w języku angielskim książkę "Amos Burn. A Chess Biography", która jest być może najlepszą pracą monograficzną poświęconą jednemu szachiście, jaka kiedykolwiek została napisana. Po ukazaniu się księgi jubileuszowej Schach - Gesellschaft Zűrich dorobek dr Richarda Forstera każe w nim upatrywać jednego z najwybitniejszych na świecie historyków gry szachowej.

http://szachowavistula.pl/vistula/

e-mail

Valid XHTML 1.0 Transitional