Felietony
Henryk Szapiel

     Rokowali wielkie nadzieje, zdobywali tytuły i medale, cieszyli się sympatią osób najbliższych, kolegów klubowych i kibiców. Przewrotny los nie pozwolił im ukazać swego talentu w pełni.


     Urodzony 2 grudnia 1921 roku Henryk Szapiel przed wybuchem wojny należał podobno do czołówki szachowej Wilna. Niestety żadne jego partie z tego okresu nie zachowały się, a jednym materialnym dowodem jego szachowych zainteresowań był udział w konkursie rozwiązaniowym miesięcznika "Szachista" wydawanego we Lwowie. Również nic zgoła nie wiadomo o jego młodości, korzeniach rodzinnych i przeżyciach wojennych.
     Młody repatriant w 1947 roku miał "mocne wejście" na arenę szachową, wygrywając pierwszy półfinał w Lądku Zdroju,...

... a następnie dzieląc miejsca III - V w mistrzostwach Polski w Krakowie (1948). W tym samym roku we wrześniu gra na 2. szachownicy w reprezentacji Polski w tzw. Olimpiadzie Robotniczej w Spindlerovym Mlynie (Czechosłowacja) i uzyskuje dobry wynik 2,5 p. z 4 partii (remisy z Barczą, Pucem i Richterem, wygrana z Bhendem).
     "Nasz zespół grał dzielnie" - relacjonował występ kierownik ekipy, a zarazem krótkotrwały prezes Polskiego Związku Szachowego Czesław Krulisch - "Najlepszym był H. Szapiel: jego precyzja i ostrożność w grze zwróciła uwagę wszystkich obecnych na turnieju szachistów".
     Kolejne dwa starty w finałach mistrzostw Polski nie przynoszą mu cenniejszych laurów (dwukrotnie 10 lokata).
     W 1950 r. Szapiel bierze udział w turnieju pamięci Przepiórki i choć nie notuje dobrego wyniku, to jego zwycięstwo nad radzieckim mistrzem Simaginem zostaje zauważone.

Henryk Szapiel
Władimir Simagin [E69]
Szczawno Zdrój 1950

1.d4 Sf6 2.c4 d6 3.Sc3 e5 4.Sf3 Sbd7 5.g3 g6 6.Gg2 Gg7 7.0-0 0-0 8.e4 c6 9.We1 We8 10.h3 exd4 11.Sxd4 Sc5 12.b3 a5 13.Gb2 a4 14.Wb1 axb3 15.axb3 h5 Należało grać 15...Hb6, co prowadzi do pozycji b. podobnej do tej, która zdarzyła się w partii Pachman - Bronsztejn, Praga 1946 i która jest wygodna dla czarnych. 16.b4 Scd7 17.b5 c5 Nie 17...Hc7 18.bxc6 bxc6 19.Sxc6 Hxc6? 20.e5 z przewagą białych. Należało raczej spróbować 17...Se5. 18.Sc2 Sb6 19.Se3 h4 20.g4 Sh7 Próba opanowania czarnych pol. 21.Scd5 Sxd5 22.Sxd5 Ge6 23.Gxg7 Kxg7 24.Se3 I tak białe zachowały silnego skoczka na e3, który kontroluje ważne pole d5. Grozi f2-f4 z następnym f4-f5. Dlatego czarne decydują się na ofiarę piona d6. 24...Hf6 25.Hxd6 Wed8 26.Hxc5 Wd2 27.Wf1 Waa2 28.Wbd1

28...Wxf2 Przeoczenie, jednak groziła wymiana pary wież względnie hetmanów. 29.Sf5+! Wygrywa dalszy materiał. 29...gxf5 30.Wxf2 Wa4 31.gxf5 Wxc4 32.Hd6 Gc8 33.Hxf6+ Szybciej wygrywało 33.e5, jednak białe w dużym niedoczasie wolały uprościć pozycję. 33...Kxf6 34.Wd6+ Kg5 35.e5 Gxf5 36.Gxb7 Wb4 37.b6 Sf8 38.Gd5 Ge6 39.Gxe6 Sxe6 40.Wxf7 Sf4 41.e6 Sxh3+ 42.Kh2 Sf4 43.Wxf4 Kxf4 44.e7 Wb2+ 45.Kg1 1-0
(skrócone uwagi H. Szapiela, "Szachy" nr 11/1950, str. 199-200).
     Zakończenie jednej z partii Szapiela znalazło się w wielu podręcznikach.

H. Szapiel - P. Keres
Szczawno Zdrój 1950

1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sf3 Sc6 4.Sc3 Gb4 5.Hc2 d5 6.e3 0-0 7.a3 Ge7 8.b4 b6 9.Ge2 Gb7 10.0-0 a5 11.b5 Sb8 12.Gb2 Sbd7 13.Sd2 c5 14.bxc6 Gxc6 15.e4 dxe4 16.Scxe4 Wc8 17.Wac1 Hc7 18.Hd3 Wfd8 19.He3 Hb7 20.Gf3 b5 21.cxb5 Hxb5 22.Sxf6+ Sxf6 23.Gxc6 Wxc6 24.Wxc6 Hxc6 25.Wc1 Hb5 26.Wc2 h6 27.h3 Wb8 28.Hc3 Hf5 29.Sf3 Sd5 30.Hc4 Gd6 31.Se5 He4 32.He2 Hf5 33.Hd2 a4 34.Hd3 Hxd3 35.Sxd3 Gxa3 36.Gxa3 Wb3 37.Wc8+ Kh7 38.Se5 Wxa3 39.Sxf7 Wa1+ 40.Kh2 a3

     Odłożona pozycja. W trakcie wielogodzinnej analizy, opisanej następnie w artykule wydrukowanym w miesięczniku "Szachmaty w SSSR" nr 7/1958, Paul Keres przebadał dziesiątki wariantów, aż w końcu znalazł piękną drogę do wygranej.
41.Wh8+ Kg6 42.Se5+ Kf5 43.f3 Kf4 44.Wa8 Ke3!! Tego polski zawodnik nie przewidział. Czarne dobrowolnie oddają piona a2 i przechodzą do końcówki skoczkowej z pionem mniej, w której jednak decyduje aktywność ich figur. 45.Wxa3+ Wxa3 46.Sc4+ Kf2 47.Sxa3 Se3 Tu Szapiel wpadł w długi namysł, ale ratunku już nie było. 48.f4 Sxg2 49.f5 exf5 50.d5 Sf4 51.d6 g5 52.Sc2 g4 53.hxg4 fxg4 54.Se1 g3+ 0-1.

     W 1951 r. wygrywa półfinał w Rzeszowie (zremisował tam z Romanem Dworzyńskim, a czym czytaliśmy w jednym z poprzednich numerów "Mata"), a następnie w finale w Łodzi dzieli miejsca II - III z Arłamowskim (za Bogdanem Śliwą) i zdobywa tytuł wicemistrza Polski. Autor sprawozdania w "Szachach" Władysław Litmanowicz komplementował Arłamowskiego i Szapiela, podkreślając ich poprawną pod względem strategicznym grę oraz talent kombinacyjny.

Henryk Szapiel
Bogdan Śliwa [E28]
MP Łódź 1951

1.c4 Sf6 2.d4 e6 3.Sc3 Gb4 4.a3 Gxc3+ 5.bxc3 0-0 6.e3 Sc6 7.Gd3 e5 8.Se2 We8 9.0-0 b6 10.Sg3 Ga6 11.Ha4 Sa5 12.e4 d6 13.f4 Sd7 Komentujący partię w "Szachach" mm Kazimierz Makarczyk słusznie zauważył, że po 13...Hd7 białe traciły piona bez wyraźnej rekompensaty. 14.Ge3 f6 15.Wad1 Sf8 16.dxe5 dxe5 17.fxe5 Wxe5 18.Gd4 We6 Lepsze 18...We8. 19.e5 fxe5

20.Gc5 Hh4 21.Sf5 Hh5 22.Gxf8 Bardzo dobre było też 22.Sxg7. 22...Wxf8 23.Hd7 Hf7 24.Sh6+ Wxh6 25.Wxf7 Wxf7 26.Hd8+ Wf8 27.Hxc7 Gb7 28.Hxe5 Sb3 29.Wf1 Możliwe 29.c5 i jeśli 29...Sxc5, to 30.Gc4+ Kh8 31.He7. 29...Sc5 30.Wxf8+ Kxf8 31.Hb8+ Ke7 32.Hxa7 Wd6 33.Ge4?? W niedoczasie białe popełniają wielki błąd i szanse na wygraną znikają. Dobrych możliwości było wiele: 33.Ge2, 33.Gxh7, a nawet 33.h4, gdyż po 33...Wxd3 następuje 34.Hxb6 i jedna z czarnych figur ginie. 33...Wd1+ 34.Kf2 Sxe4+ 35.Ke2 Trochę lepsze 35.Ke3 Sd6 36.c5. 35...Sxc3+ 36.Ke3 Wd7 37.Hxb6 Se4 38.a4 Sd6 39.Hb4 Ke6 40.c5 Sf5+ 41.Kf2 Sd4 42.a5 Wf7+ i przy nadzwyczaj nietypowym układzie sił strony bez dogrywki zgodziły się na remis (1/2).

     Podczas pierwszego występu zagranicznego (Bukareszt 1952) Szapiel boleśnie odczuwa skutki dręczącej go gruźlicy płuc, co oczywiście ma wpływ na słaby wynik (5 p z 14). Zły stan zdrowia powoduje, że w tym samym roku zmuszony jest wycofać się z turnieju międzynarodowego w Międzyzdrojach po 8 rundzie. Kilkutygodniowy pobyt w szpitalu przeciwgruźliczym, załatwiony przez mistrzynię Różę Hermanową, stawia szachistę na nogi. W 1952 r. zajmuje III - IV miejsce w mistrzostwach Polski w Katowicach, a rok później w Krakowie zdobywa srebrny medal. Jeszcze w styczniu 1954 r. uczestniczy w trójmeczu Węgry - Czechosłowacja - Polska, ale jest już tylko cieniem silnego zawodnika. Zapomnienia szuka w alkoholu. Umiera w Pile 1 maja 1954 roku. W tekście pośmiertnym napisano o nim:
     Szachy kochał ponad wszystko na świecie, im to poświęcił się bez reszty niemal. Bardzo chętnie dzielący się swym doświadczeniem i wiadomościami teoretycznymi Szapiel był wzorem sportowego traktowania ukochanej dyscypliny - szachów.
     Kilka dekad temu w Pile, która "w epoce Gierka" stała się siedzibą władz wojewódzkich, rozgrywano coroczny turniej szachowy poświęcony pamięci Henryka Szapiela. Później przyszły zmiany polityczne, zmieniły się granice województw, odeszli starzy działacze i ...tradycja upadła.
© Tomasz Lissowski

P.S. Artykuł ukazał się w piśmie "Mat" nr 6/2010.
W kilka tygodni po publikacji odnalazłem najstarszy ślad twórczości szachowej Henryka Szapiela.

H. Szapiel
Zadaniowiec 1943

Samomat w 4 posunięciach

1.Hd4 g5 2.Hf6 gxh4 3.0-0! h3 4.Gh1 h2 mat (0-1).
"Zadaniowiec" był pismem wydawanym konspiracyjnie we Lwowie podczas okupacji przez S. Limbacha i A. Rohozińskiego.

Tomasz Lissowski