Felietony 2018

PRZYCZYNEK do biogramu Zdzisława Belsitzmana

Opisując krótkotrwałą karierę szachową Zdzisława Belsitzmana, Tadeusz Wolsza zatytułował krótki szkic poświęcony warszawskiemu szachiście „Meteor królewskiej gry”. Był to pierwszy rozdział pierwszego tomiku „Słownika biograficznego szachistów polskich, rok wydania 1995 – a więc już 23 lata temu! Czas ucieka ...

Wolsza informował, iż pierwsze wzmianki o Belsitzmanie – graczu szachowym pochodzą ze stycznia 1913 roku, kiedy to wziął on udział w symultanie Ewgenija Znosko – Borowskiego i zwyciężył rosyjskiego mistrza. Ostatnie zdanie biogramu brzmiało:

Konkludując, nie możemy w tej chwili z całą pewnością ustalić daty śmierci Zdzisława Belsitzmana.

O ile mi wiadomo, nic w tej kwestii się nie zmieniło. Warto dodać, że nie wiadomo również, kiedy Belsitzman się urodził, gdzie, kim byli jego rodzice, czym się zajmował i gdzie mieszkał. Po człowieku, który wygrał z dużą przewagą turniej z udziałem Rubinsteina, Flamberga, Szwarcmana, Przepiórki, Dominika, Łowckiego i Kleczyńskiego (Warszawa 1919, Turniej Wszechpolski) nie wiemy praktycznie nic! Pozostały zapisy bodajże pięciu partii i kilka zadań szachowych opublikowanych w polskiej prasie.

Zdzisław Belsitzman

Z. Belsitzman – A. Rubinstein [C48]
Warszawa 1917

1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Sc3 Sf6 4.Gb5 Sd4 5.Gc4 Gc5 6.Sxe5 He7 7.Sd3 d5 8.Sxd5 Hxe4+ 9.Se3 Gd6 10.0–0 b5 11.Gb3 Gb7 12.Se1? 12.f4!.
12...Hh4 13.g3 Hh3 14.c3 h5 Lepsze 14...Sxb3 15.axb3 0–0 (lub 15...h5) z trwałą przewagą pozycyjną.
15.cxd4 h4

16.He2?? Konieczne było 16.Sf3! hxg3 17.fxg3 Gxf3 18.Wxf3 Hxh2+ 19.Kf1 i powstaje nadzwyczaj zawiła pozycja, w której białe mają figurę więcej, ale duży kłopot z dokończeniem rozwoju.
16...Hxh2+ 17.Kxh2 hxg3+ 18.Kg1 Wh1 mat (0–1).

„Nieśmiertelna przegrana” Belsitzmana (warianty Piotra Murdzi zaczerpnięte z książki „Akiba Rubinstein współcześnie” – Warszawa 2012).

Z. Belsitzman
„Tygodnik Ilustrowany” 1911

Mat w 2 posunięciach

To zadanie, które uzyskało wyróżnienie w konkursie „Tygodnika Ilustrowanego”, nie może pretendować do miana arcydzieła, ale tym niemniej winno znaleźć się w kronikach polskiej problemistyki.

1.Sd5 Kxd5 2.exf6 #;
1...Gxd5 2.d3 #;
1...Wxd6 2.exd6 #;
1...Wxe8 (lub inny) 2.Sxf6 #;
1...fxe5 2.Sf6 # (dual 2.Whxe5 # i 2.Wexe5 #).

Jakiś czas temu natrafiłem na dwie wzmianki, które pozwalają minimalnie wzbogacić wiedzę o tym niewątpliwie utalentowanym szachiście.
W opracowaniu zbiorowym „Wojciech Górski i jego szkoła” (Państwowy Instytut Wydawniczy 1982) pod redakcją Jana Lasockiego i Jana Majdeckiego nazwisko Zdzisława Belsitzmana figuruje na stronie 487 w spisie absolwentów Szkoły Realnej (jeszcze bez praw rządowych) na rok 1903/04. Na tej podstawie można postawić hipotezę, iż Belsitzman urodził się około 1886 roku.
Nazwisko Belsitzman pojawiło się w „Sprawozdaniu Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy” (sierpień – grudzień 1914). Zawiązany w początkowym okresie pierwszej wojny światowej Komitet Obywatelski pomagał rosyjskiej administracji w ulżeniu doli dziesiątków tysięcy osób, którzy w pośrednim lub bezpośrednim wyniku działań wojennych znaleźli się bez środków do życia – uchodźców z terenów opanowanych przez Niemców i Austriaków, bezrobotnych, inwalidów wojennych. W „sprawozdaniu” na stronach 168-169 czytamy, że niejaki Stanisław Belsitzman (być może ojciec Zdzisława lub wuj) ofiarował na Komitet 25 rubli z przeznaczeniem na wsparcie ubogich rodaków. Te skromne znaleziska dowodzą, że warto kontynuować poszukiwania archiwalne na temat zapomnianych polskich mistrzów szachownicy.

Tomasz Lissowski