Felietony
MOJE SPOTKANIA Z CAPABLANCĄ (cz. 2)

     Kontynuujemy publikację wspomnień arcymistrza Tartakowera, które ukazały się ponad pół wieku temu w szwedzkim miesięczniku "Tidskrift for Schack". Tłumaczenie i redakcja - Feliks Przysuski.

MOJA CZARNA SERIA - NOWY JORK, MOSKWA, KISSINGEN
KSAWERY TARTAKOWER

     Po połowicznym sukcesie z Londynie czterokrotnie, raz za razem, musiałem wypróbować wielostronność w grze Capablanki, na swoją niekorzyść. W Nowym Jorku w 1924 roku (gdzie znów po wielu latach turniej był dwukołowy) moje pierwsze spotkanie z Capablanką miało miejsce w 6. rundzie; ja grałem czarnymi obronę holenderską.

     Kubańczyk przyjechał na turniej chory (przeziębiony), poprzedniego dnia przegrał sensacyjną partię z Retim i mówiło się o jego ewentualnym wystąpieniu z turnieju. Takie przypadki zdarzały się wcześniej wielokrotnie i - rzecz jasna - są przykre zarówno ze względu na znaczenie turnieju i z uwagi na przebieg sportowej walki. Typowym przykładem takiego opuszczenia turnieju, które jak miecz Damoklesa wisi nad głowami uczestników walki, był Berlin 1928. Po przegraniu partii z Rubinsteinem Tarrasch zaczął narzekać na ból woreczka żółciowego. Kiedy w następnej partii Tarrasch znów przegrał, tym razem ze mną, sprawa się wyjaśniła i on wystąpił z turnieju.

     Kubańczyk przyjechał na turniej chory (przeziębiony), poprzedniego dnia przegrał sensacyjną partię z Retim i mówiło się o jego ewentualnym wystąpieniu z turnieju. Takie przypadki zdarzały się wcześniej wielokrotnie i - rzecz jasna - są przykre zarówno ze względu na znaczenie turnieju i z uwagi na przebieg sportowej walki. Typowym przykładem takiego opuszczenia turnieju, które jak miecz Damoklesa wisi nad głowami uczestników walki, był Berlin 1928. Po przegraniu partii z Rubinsteinem Tarrasch zaczął narzekać na ból woreczka żółciowego. Kiedy w następnej partii Tarrasch znów przegrał, tym razem ze mną, sprawa się wyjaśniła i on wystąpił z turnieju.

     Po zakończeniu mojej partii z Capablanką jeden z widzów stwierdził, że po błyszczących oczach Kubańczyka on poznał, że tego dnia Capablanca pokaże coś wspaniałego. Jeśli jednak oczy Capablanki już zawczasu informowały o zwycięstwie, to prawdopodobnie moje oczy informowały o przegranej. W tej sytuacji należy zadać pytanie, jak wyglądają oczy, jeśli partia ma zakończyć się remisem?.

---

---

Moja druga partia z turnieju nowojorskiego, w której oczywiście grałem białymi, została skomentowana w prasie szachowej następująco: nigdy nie należy dawać mistrzowi świata pionka for!

Zastosowałem gambit królewski i wybrałem ten sam wariant, który grałem w pierwszej rundzie przeciwko Bogolubowowi, co było nierozsądne, bowiem mówiło się, że Kubańczyk znalazł jakieś mistyczne wzmocnienie gry czarnych. Niestety te pogłoski nie ostrzegły mnie, a zły duch uporu i nieposłuszeństwa, który zbyt często jest moim doradcą, szeptał mi do ucha:
1/ jest dla mnie pochlebstwem fakt, że Capablanca, który przecież nie znosi mądrości książkowej i przygotowań, do spotkania ze mną jednak się przygotował;
2/ w tej sytuacji jest moim moralnym obowiązkiem dać mu okazję do sprawdzenia swoich idei w praktyce.

Tartakower,Saviely - Capablanca,Jose Raul [C33]
New York (r. 19), 13.04.1924

1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Ge2 Stare posunięcie, na nowo wprowadzone przeze mnie do praktyki.
3...d5 4.exd5 Sf6! 5.c4 c6 6.d4 Gb4+ To właśnie jest wspomniana wyżej idea Capablanki, wprowadzona zamiast kontynuacji Bogolubowa: 6...cxd5 7.Gxf4 dxc4 8.Gxc4 Gb4+ 9.Sc3 0–0 10.Sge2 Gg4 11.0–0 Sbd7 12.Hb3! z przewagą białych (Stockfish twierdzi, że po 12...Gxc3 13.bxc3 Wc8 14.Wae1 h6 gra jest równa - przyp. Vistula).
Pointa szacha gońcem polega na tym, że po 7.Sc3 czarne mogą grać 7...Se4 z jednoczesnymi groźbami na obu skrzydłach (i co według Stockfisha po najlepszym 8.Sf3 daje czarnym niemal wygraną pozycję; ocena +1,92 - przyp. Vistula). Białe jednak mogą grać 7.Gd2 i wtedy po 7...Gxd2+ 8.Hxd2 gra jest równa (choć Stockfish widzi przewagę czarnych - przyp. Vistula), a po 7...Se4 8.Sf3 itd. (jednak wówczas po 8...Sxd2 9.Sbxd2 cxd5 10.0–0 0–0 11.cxd5 Hxd5 czarne stoją znacznie lepiej - przyp. Vistula).
Ja tymczasem zagrałem nienaturalne:
7.Kf1 co nie było jeszcze decydującym błędem, ale po następnych dwóch posunięciach okazało się tragiczne w skutkach.
7...cxd5 8.Gxf4 Należało grać 8.c5, bo ta możliwość blokady znikła po następnym ruchu czarnych (ale niestety wtedy po 8...Se4 9.Sf3 Sc6 10.Gxf4 g5 11.Ge3 0–0 12.Kg1 czarne mają kolosalną przewagę - przyp. Vistula).
8...dxc4 9.Gxb8??

Wykonując dziewiąte posunięcie uznawałem, że Capablanca po raz pierwszy w swojej karierze podstawił figurę. Zawsze byłem i nadal jestem nieuleczalnym optymistą...
Należało grać 9.Gxc4 z obosieczną grą.
Oczywiście Capa nie odpowiedział 9...Wxb8?? z uwagi na 10.Ha4+ i 11.Hxb4, lecz - zgodnie ze swoim specjalnym stylem - pikantnym manewrem ...
9...Sd5!! ... co zupełnie zmieniło sytuację na szachownicy.
10.Kf2 Albo 10.Gf4 Hf6.
10...Wxb8 Po jeszcze kilku mocnych posunięciach czarne wygrały.

Moja przegrana w Moskwie 1925 nie była spowodowana jakimiś mistycznymi wydarzeniami. Broniłem się dzielnie czarnymi i uzyskałem na pierwszy rzut oka pozycję remisową (pamięć zawiodła tutaj Tartakowera; cała partia toczyła się pod znakiem wyraźnej przewagi Capablanki - przyp. Vistula), ale Kubańczyk raz jeszcze zademonstrował swoją twórczą technikę w końcowym stadium partii. Gra zakończyła się problemowym uwięzieniem gońca przez wieżę na prawie pustej szachownicy.

---

---

W 1928 roku Capablanca przybył na turniej do Kissingen już jako były mistrz świata, mając przed oczyma dwa cele. Po pierwsze - chciał potrenować przed rewanżowym meczem z Alechinem (do którego nigdy nie doszło - przyp. Vistula), a po drugie - chciał wykazać swoją wyższość nad pozostałymi koryfeuszami szachów. Ten ostatni cel, jak wiadomo, nie został przez Capablankę w pełni osiągnięty.
Turniej w Kissingen wygrał Bogolubow (8 p./11), Capablanca był drugi, miejsca 3-4 podzielili Max Euwe i Akiwa Rubinstein, Tartakower był siódmy, mając 5 punktów. Turniej zakończył się 24 sierpnia, a już 28 sierpnia Bogolubow posłał Alechinowi wyzwanie na mecz o mistrzostwo świata. Capablanca skierował swoje wyzwanie do Alechina 8 października i po kilku dniach dowiedział się, że "spóźnił się", bo wyzwanie Bogolubowa zostało przyjęte.

(przypis tłumacza - Feliksa Przysuskiego)

Moja próba z Kissingen, by "złapać" Capablankę w jednym w wariantów Gambitu Budapeszteńskiego, dokładnie przeanalizowanym przez dra Balogha, nie udała się. Kara za nieszczęśliwy wybór debiutu spotkała mnie samego.

Capablanca,Jose Raul - Tartakower,Saviely [A52]
Bad Kissingen (r. 1), 12.08.1928

1.d4 Sf6 2.c4 e5 3.dxe5 Sg4 4.e4 d6 Moja propozycja z 1925 roku, by traktować gambit w stylu gambitowym.
5.exd6 Gxd6 6.Ge2

6...f5 Idea dra Balogha, podczas gry moja własna propozycja to 6...h5. (Stockfish jako względnie najlepsze poleca 6...Gb4+ 7.Sc3 Hxd1+ 8.Gxd1 Ge6 9.Gd2 Sd7, oceniając zarówno ruch Balogha, jak i 6...h5 jako bardzo słabe - przyp. Vistula).
7.exf5 He7 W tym miejscu Capablanca nie poszedł na komplikacje związane z wygraniem figury: 8.c5 Gxc5 9.Ha4+ Sc6 10.Hxg4 Gxf5! ...
niestety po 11.Hxf5 Stockfish widzi tylko wielką przewagę białych:
11...Wf8 12.Hg4 Gxf2+ 13.Kd1 Wd8+ 14.Gd2 Wf6 15.Sf3 Ge3 16.Gb5 itd. - przyp. Vistula) ..., ale po
8.Sf3?! Gxf5 9.Gg5 Sf6 10.Sc3 ...uzyskał wyraźną przewagę pozycyjną.

---

---

Capablanca w Kissingen w 1928 roku nie był już tym samym, co w 1927 roku w Nowym Jorku, gdzie nie przegrał żadnej partii. Było to widoczne także w naszej partii, w której C. w miarę upływu czasu grał mniej energicznie. Niestety ja byłem tak zdeprymowany nieudana analizą debiutową, że nie wykorzystałem wszystkich szans i przegrałem żałośnie. Gdy później poddałem nasza partię gruntownej analizie, doszedłem do wniosku, że wprawdzie Capablanca nie utracił swojego wrodzonego talentu szachowego, ale jego dawna siła twórcza została podporządkowana, a może raczej - zasymilowana przez rzucającą się w oczy technikę. Coś podobnego przytrafiło się m. in. Rubinsteinowi, którego imponująca siła stopniowo słabła. Wśród wielkich mistrzów jedynie Laskerowi i Alechinowi udało się, raz za razem, odmłodzić swój styl.

Ta analiza naszego pojedynku pomogła mi zrozumieć magiczną sztukę Capablanki do tego stopnia, że później nie przegrałem z nim ani jednej partii.

"Tidskrift for Schack" nr 9-10, s. 214-221, tłumaczenie - Feliks Przysuski.

Moje spotkania z Capablancą (1)

---

http://szachowavistula.pl/vistula/