Do najwybitniejszych szachistów obecnego wieku należy arcymistrz Weselin Topałow. Talent Bułgara urodzonego w 1975 roku w mieście Ruse objawił się wcześnie: mistrz świata juniorów do lat 14, wicemistrz do lat 16, arcymistrz w 1992 roku. Wcześnie przeprowadził się do Hiszpanii, gdzie mieszka do dziś. Podczas Olimpiady w Moskwie w 1994 r. w znakomitym stylu pokonał Kasparowa, na którego stylu gry zresztą od początku się wzorował. Gdy wygrywał memoriał Rubinsteina w 1995 roku, wyprzedziwszy Krasenkowa, Ehlvesta, Hűbnera, Sosonkę i naszą wielką nadzieję Marcina Kamińskiego, zbliżał się już do pierwszej dziesiątki listy Elo. Główne rysy jego sylwetki szachowej to rozległa wiedza debiutowa (próbował wszystkich niemal otwarć), agresywna gra, również czarnymi (zawsze był miłośnikiem obrony sycylijskiej) i ogromna pracowitość – Topałow potrafił podczas całej partii ani razu nie wstać od stołu! Jeszcze przed rokiem 2000 Bułgar stał się niezmiennym uczestnikiem super-turniejów z udziałem ówczesnej czołówki: Kasparow, Karpow, Iwanczuk, Anand, Szirow, Kramnik, Morozewicz, Leko.
Wygrywając w rewelacyjnym stylu 8-osobowy turniej w San Luis (Argentyna) w 2005 roku, Topałow zdobył tytuł mistrza świata FIDE. Mecz unifikacyjny w 2006 r. z Władimirem Kramnikiem o tytuł „absolutnego mistrza świata” w Eliście obfitował w skandale: najpierw Kramnik prowokował rywala za pomocą nieustannego przesiadywania w toalecie, później ekipa Topałowa obwiniała rosyjskiego czempiona o korzystanie z niedozwolonej pomocy komputerowej. Kramnik oddał jedną partię walkowerem, a mimo to potrafił odrobić stratę i przy wyniku 6:6 przechylił szalę na swoją korzyść, wygrywając dogrywkę złożoną z szybkich partii w stosunku 2,5:1,5. Komisja Etyki FIDE uznała później zarzuty adresowane do Kramnika jako „szkalujące” i szkodzące jego osobistej oraz zawodowej reputacji.
W następnym cyklu rozgrywek o mistrzostwo świata Topałow otrzymał przepustkę bezpośrednio do przedostatniego etapu. W meczu półfinałowym (Sofia 2009) wygrał przekonywująco z Gatą Kamskim (4,5 : 2,5) i stanął przed kolejną szansą zdobycia światowego prymatu. Niestety, jego mecz z V. Anandem w Sofii w roku następnym zakończył się zwycięstwem rywala z Indii w stosunku 6,5 : 5,5.
Następne dwa sezony były dla bułgarskiego arcymistrza bardzo nieudane. W turnieju Tata Steel na początku tego roku wypadł tragicznie słabo (+1, -4, =8) i niektórzy zaczęli już szeptać, że to zmierzch kariery Topałowa, bo ten przecież do młodzików nie należy i po 20 latach bojów z jakże wymagającymi rywalami ma prawo czuć się wypalony.
Tymczasem w zakończonym na początku października br. Turnieju Grand Prix FIDE w Londynie Topałow pokazał powrót do starej dobrej formy: 3 zwycięstwa, 8 remisów po walce, dzielone miejsca 1-3 wraz z B. Gelfandem i S. Mamedyarovem; z tyłu zostali m. in. Griszczuk, Leko, Wang Hao, Adams, Iwanczuk i zamykający tabelę Nakamura. W stolicy Anglii Topałow grał rozważnie, nie forsował wydarzeń, a wszystkie jego wygrane partie zakończyły się z głębokich końcówkach, w których triumfowała technika, cierpliwość i bardziej realistyczna ocena pozycji. To nadal jest najwyższa światowa klasa! Przykłady twórczości „odnowionego” arcymistrza z Bułgarii pragniemy tu zaprezentować.
W. Topałow (2752) – L. Dominguez Perez (2725) [D15]
Londyn (r. 6), 27.09.2012
1.Sf3 d5 2.d4 Sf6 3.c4 c6 4.e3 a6 5.Sc3 b5 6.c5 g6 7.Se5 Gg7 8.f4 Powstała „kamienna ściana” z odwróceniem kolorów. Słabość piona c6 na razie jest czysto formalna, ale w przyszłości może się to zmienić.
8...Hc7 9.Ge2 h5 Przypuszczalnie czarne nie chciały dopuścić do g2-g4 ze znacznym ścieśnieniem pozycji, ale teraz na długo odpada posuniecie f7-f6, spędzające skoczka z wysuniętej placówki.
10.0–0 a5 11.a3 Gf5 12.h3 Sbd7 13.Gf3 Se4 14.Gxe4 dxe4 15.Gd2 Sf6 16.He2 Ge6 17.b4 axb4 18.axb4 0–0 19.Wfc1 Wfb8 20.Ge1 Hc8 21.Kh2 Wa6 22.Gh4 Wba8 23.Wxa6 Hxa6 24.He1 Hb7 25.Wa1
25...Wxa1 Ważny moment. Zasługiwało na uwagę 25...Hc8 26.Wxa8 Hxa8 27.Hd2 Sd5 28.Sxe4 f6 29.Sd3 Gh6 i czarne mogą liczyć na utrzymanie pozycji.
26.Hxa1 Sd5 27.Sxd5 Gxd5 28.Ha5 Hc8 29.Gxe7 He8 30.Hc7!? Prawdopodobieństwo, że po 30.Hd8 Hxd8 31.Gxd8 Kf8 białe zdobędą fortecę wroga, było raczej niewielkie, mimo piona przewagi.
30...f6 Wydaje się, że białe same wpędziły się w kłopoty, bowiem ich skoczek nie ma odejścia.
31.Hd7 Gf7 32.Gxf6 Gxf6 33.Hxc6 Gxe5?! Mniej zobowiązujące 33...Hxc6 34.Sxc6 Kf8 35.Sa7 Gc4 prowadziło do równej pozycji.
34.Hxe8+ Gxe8 35.fxe5
35...h4? Narzucające się 35...Gc6 było lepsze; po dalszym 36.Kg3 Kf7 37.Kf4 Gd5 38.Kg5 Gc6 udowodnienie wygranej białych wymaga bardzo rozbudowanych analiz. Teraz białe wyrównują front pionów i gładko wygrywają. 36.d5! Kf7 37.Kg1 Ke7 38.Kf2 g5 39.Ke1 Gf7 40.e6 Gh5 41.Kd2 Kd8 Lub 41...g4 42.hxg4 Gxg4 43.Kc3 Gf3 44.Kd4 Gxg2 45.Ke5 h3 46.d6+ i białe pionki są szybsze. 42.d6 g4 43.hxg4 Gxg4 44.e7+ Ke8 45.c6 Ge6 46.Kc3 Gd5 47.c7 Gb7 48.Kd4 Kd7 49.Kc5 1–0.
W. Iwanczuk (2769) – W. Topałow (2752) [A07]
Londyn 2012 (r. 9), 01.10.2012
1.Sf3 d5 2.g3 Sf6 3.Gg2 g6 4.0–0 Gg7 5.d3 Iwanczuk rezygnuje z pryncypialnych wariantów i grając w duchu obron indyjskich pozwala przeciwnikowi zbudować silne centrum, by je następnie zablokować, podważyć i zniszczyć.
5...0–0 6.Sc3 Sc6 7.e4 d4 8.Se2 e5 9.c3 dxc3 10.bxc3 b6 11.Hc2 He7 12.a4 Wd8 13.Wd1 Ga6 14.c4 Wyraźne ustępstwo; odstały pionek d3 odbiera białemu centrum sporą część jego wartości. 14...Sa5 15.Ga3 He8 16.Gb4 Sc6 17.Gc3 Sd7 18.Sd2 Sc5 19.Sb3 Gc8 20.a5 Gg4 21.f3 Ge6 22.h4 He7 23.Kh2 Wd7 24.Gh3 Wad8 25.axb6 Próba zaostrzenia pozycji. Po 25.Sxc5 bxc5 26.Gxe6 Hxe6 27.Sc1 Sb4 28.Gxb4 cxb4 29.Sb3 białe nie miałyby najmniejszych szans na rozwinięcie w przyszłości inicjatywy.
25...Sxb3 26.bxc7 Sxa1 27.cxd8H+ Hxd8 28.Gxa1 Gxh3 29.Kxh3 Sb4 30.Ha4 Sxd3 31.Kh2 Sc5 32.Wxd7 Hxd7 33.Hxd7 Sxd7
Na pierwszy rzut oka wynik inny niż remis wydaje się niemożliwy. Jednak obecność wolnych pionów nakazuje czujność, zwłaszcza, że pion „a” jest oddalony, co np. w przypadku przyjścia do „pionkówki” okazałoby się zasadniczym atutem.
34.Sc3 f5 35.Kg2 Kf7 36.Sa4 h5 37.Kf2 Gf8 38.Ke2 Ke6 39.Gc3 Ge7 40.Kd3? To pozwoli czarnym w niedalekiej przyszłości wymienić skoczki. Cóż, przy braku jasnego planu manewrowania figurami kontrolne posuniecie zawsze jest trudne. Wydaje się jednak, że po 40.Ge1 fxe4 41.fxe4 Sc5 42.Sc3 a5 43.Gf2 Kd6 44.Ge3 lub 40.Ke3 Sc5 41.exf5+ gxf5 42.Sb2 Gd8 43.Gb4 Gb6 44.Ke2 białe mogły bronić się skuteczniej.
40...f4 41.Ge1 Po 41.gxf4 exf4 42.Gd2 g5 43.Ke2 gxh4 44.Gxf4 Sc5 45.Sc3 a5 46.Gh2 Gf6 skrajne piony obiecywały czarnym przewagę.
41...fxg3 42.Gxg3 Sc5+ 43.Sxc5+ Gxc5
Porównanie możliwości obu gońców wypada na korzyść czarnego.
44.Ge1 Próba uproszczenia pozycji przez 44.f4, prowadząca po 44...exf4 45.Gxf4 Ge7 46.Gb8 a6 47.Gg3 g5 48.hxg5 Gxg5 49.Gc7 do przewagi czarnych, dawała jednak białym większe możliwości kontynuowania obrony.
44...a6 45.Ke2 Ge7 46.f4 Desperacka próba zmiany biegu wydarzeń, jednak po 46.Ke3 Gd8 47.c5 a5 48.Kd3 a4 49.Gg3 Ge7 czarne łatwo powiększały przewagę.
46...exf4 47.Kf3 Gd6 48.Ga5 Kd7 49.Gd2 Gc7 50.Gc3 Ke6 51.Gh8 Ge5 52.Gxe5 Kxe5 0–1.
A. Giri (2730) – W. Topałow (2752) [D37]
Londyn (r. 11), 03.10.2012
1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sf3 d5 4.Sc3 Ge7 5.Gf4 0–0 6.e3 Sbd7 7.Ge2 dxc4 8.0–0 c5 9.dxc5 Sxc5 10.Gxc4 Hxd1 11.Wfxd1 Obie strony z debiutu „przeskoczyły” zgodnie do złożonej końcówki, licząc na swój kunszt powolnego manewrowania.
11...b6 12.Sd4 Gb7 13.Wac1 a6 14.b4 Sce4 15.Sxe4 Gxe4 16.a3 a5 17.f3 Gd5 18.e4 Gxc4 19.Wxc4 axb4 20.axb4 Wfc8 21.Wdc1 Wxc4 22.Wxc4 h6 23.Kf1 Kf8 24.Sc6 b5 25.Wd4 Wa6 26.Sxe7 Kxe7 Do tej pory grający zużyli zaledwie po kilkanaście minut czasu do namysłu.
27.Wd2 Sd7 28.Wc2 g5 29.Gc7 f6 30.Ga5 h5
31.h4? Należało manewrować wieżą na kolumnie „c”. Zmylony mało aktywną grą byłego mistrza świata Giri ryzykuje i poświęca piona. Po kolejnych dziesięciu posunięciach okazuje się, że w dziedzinie końcówek młody reprezentant Holandii nie osiągnął jeszcze poziomu gry Topałowa.
31...gxh4! 32.Wc8 Se5 33.Wc7+ Kd6 34.Wb7 h3 35.gxh3 Sxf3 36.Wxb5 Sd2+ 37.Kg2 Wa8 38.Wxh5 Zupełnie inna gra powstawała po 38.e5+ fxe5 39.Kf2 Wf8+ 40.Ke3 Sc4+ 41.Ke2 i białe mogą śmiało starać się o remis.
38...Wg8+ 39.Kf2 Sxe4+ 40.Ke3 Lepsze 40.Kf3 f5 41.h4 Wg3+ 42.Kf4. 40...f5
Ciekawe, że w partii z Iwanczukiem Topałow wygrał z wielką pomocą swoich skrajnych pionów, tu zaś dla odmiany wykorzystuje dominację w centrum.
41.Wh7?! W tej trudnej pozycji nie jest to najlepszy ruch, poważną alternatywą było 41.b5. Czarne mogą teraz szybko awansować swoje piony.
41...e5 42.Gc7+ Ke6 43.Kd3 Wg3+ 44.Kc4 Wc3+ 45.Kb5 f4 46.Wh6+ Kd5 47.Gb6 f3 48.Wh8 Wa3 49.Gg1 f2 50.Gxf2 Sxf2 51.Wd8+ Ke4 52.Kc6 Wc3+ 0–1.
W partii z zawodnikiem chińskim Topałow nie wahał się poświęcać piony za inicjatywę, choć tym razem obrona okazała się skuteczna.
Wang Hao (2742) – W. Topałow (2752) [D80]
Londyn (r. 7), 28.09.2012
1.d4 Sf6 2.c4 g6 3.Sc3 d5 4.Gg5 Gg7!? 5.Gxf6 Gxf6 6.cxd5 c5 7.dxc5 Sd7 8.Ha4 Hc7 9.Se4 Gxb2 10.Wb1 Gg7 11.Sf3 0–0 12.Ha3 Se5 13.Sed2 Sxf3+ 14.gxf3 Wd8 15.e4
15...Gd4 16.Wc1 He5 17.Sc4 Hf6 18.Wc2 Gd7 19.Ge2 e6 20.Se3 exd5 21.Sxd5 Hh4 22.Gc4 Ge6 23.Wd2 Ge5 24.Ke2 b5 25.cxb6 axb6 26.Hb3 b5 27.Hxb5 Kg7 28.Hb3 Wab8 29.He3 h5 30.Gb3 Gxd5 31.Gxd5 Hf6 32.Wc2 Wdc8 33.Wxc8 Wxc8 34.Wd1 Gf4 35.Hd4 Wc2+ 36.Kf1 Ge5 37.He3 Hh4 38.f4 Hxh2 39.Hf3 Wc3 40.Wd3 Wc1+ 41.Wd1 Wxd1+ 42.Hxd1 Hxf4 43.Hd3 h4 44.Gb3 g5 45.Gd1 g4 46.Hd7 Hxe4 47.Hxg4+ Hxg4 48.Gxg4 1/2 (remis).
Dla zwolenników mocnych wrażeń na zakończenie podajemy efektowną miniaturę, która dowodzi, iż mimo „hipertrofii” debiutowej teorii, mimo asysty komputerów i pomocy baz danych szachom do „remisowej śmierci” wciąż jest daleko.
S. Mamedyarov (2729) – A. Giri (2730) [D11]
Londyn (r. 3), 23.09.2012
1.d4 d5 2.c4 c6 3.Sf3 Sf6 4.Hb3 e6 5.Gg5 h6 6.Gh4 dxc4 7.Hxc4 b5 8.Hc2 Gb7 9.Sbd2 Sbd7 10.e4 Wc8? Eksperci uznali ten ruch za całkowicie bezcelowy.
11.Ge2 a6 12.0–0 c5 13.d5 exd5 Po 13...Hb6 14.dxe6 Hxe6 15.a4 c4 16.e5 Sd5 czarne mogły liczyć na dokończenie rozwoju.
14.e5 g5 15.Gg3 Se4 16.Sxe4 dxe4 17.Sd2 h5? 17...c4 18.Sxe4 Gxe4 19.Hxe4 Sc5 20.Hf5 Hd7 21.Hf6 Wg8 22.Hf3 pozwalało czarnym jeszcze jakiś czas balansować na linie.
18.Sxe4 Wh6? Mniej złe było 18...Gxe4 19.Hxe4 He7.
19.Wad1 Ge7
Czarne naruszyły wszelkie możliwe kanony gry w debiucie i byłoby niesprawiedliwe, by nie spotkała je za to kara. Z kilku możliwych metod Mamedyarov wybiera najbardziej efektowną.
20.Gxh5! Wxh5 21.e6 i czarne poddały się (1–0). Po 21...fxe6 22.Sd6+ Kf8 (jeszcze gorsze 22...Gxd6 23.Hg6+ Kf8 24.Gxd6+) 23.Hg6 ponoszą one olbrzymie straty materialne.
© Tomasz Lissowski i Adam Umiastowski