Richard Reti, jeden z najwybitniejszych szachistów XX wieku, urodził się 18 maja 1889 roku w małej słowackiej mieścinie Pezinok, wchodzącej wówczas w skład państwa węgierskiego i zwanej również Bazin lub Boesing. Wkrótce potem rodzina przeprowadziła się do Wiednia, gdzie ojciec Richarda Samuel praktykował jako lekarz.
Młody Reti wsześnie poznał grę w szachy; jako rokujący nadzieje młodzieniec został przyjęty do Wiedeńskiego Klubu Szachowego, gdzie jednak nie miał wielu okazji do gry z szachistami klasy mistrzowskiej. Zyskał natomiast dostęp do bogatej w dzieła biblioteki klubowej i w soboty oraz w niedziele oddawał się z zapałem lekturze.
W 1907 roku zadebiutował na szerszej arenie; zajmując dzielone 7-9 miejsce (na 15 uczestników) w II narodowym turnieju węgierskim w Szekesfehervar. Po ukończeniu gimnazjum Reti rozpoczął studia matematyczne. Równolegle doskonalił swoje umiejętności szachowe i w 1912 roku zajął 3-4 miejsce (z Cohnem, za Spielmannem i Durasem) w gambitowym turnieju w kurorcie Opatija.
Reti - Flamberg
Opatija 1912
1.e4 e5 2.f4 e:f4 3.Sf3 g5 4.Gc4 g4 5.0-0 d5 (Raczej słabsze od 5...gf 6.H:f3 Hf6 7.e5 itd.) 6.e:d5 g:f3 7.H:f3 Gd6 8.d4 Hf6 9.He4+ He7 10.Sc3 Sd7 11.G:f4 H:e4 12.S:e4 G:f4 13.W:f4 f5 14.W:f5 Se7
15.We1! Sb6 (15...S:f5 16.Sd6+ Kf8 17.We8+ Kg7 18.S:f5+ Kf6 19.W:h8.) 16.Gb5+ Kd8 17.We5 Sg6 18.Sg5 S:e5 19.W:e5 Gd7 (Z wieżą więcej czarne są bezradne; po 19...Wf8 20.Sf7+ następował mat.) 20.Sf7+ Kc8 21.S:h8 G:b5 22.Wh5 Gc4 23.W:h7 G:d5 24.h4 Ge4 25.Wg7 G:c2 (25...a5!?) 26.h5 a5 27.h6 a4 28.h7 G:h7 29.W:h7 Sc4 30.Sf7 Wa6 31.g4 S:b2 32.Wh8+ Kd7 33.Se5+ Ke6 34.g5 Sd1 35.Wf8 Se3 36.Kf2 Sd5 37.g6 1-0
Podczas wojny światowej Reti grał w niewielkich turniejach i meczach, próbował też swych sił na polu dziennikarskim. Wiele miesięcy pochłonęła frustrująca służba w wojskowym biurze na głębokim zapleczu.
Popiel - Reti
Wiedeń 1915 VII Trebitsch Turnier
1.d4 d5 2.e4 d:e4 3.Sc3 e5! (Najlepsze antidotum na gambit Blackmara.) 4.d:e5 H:d1+ 5.S:d1 Sc6 6.Gf4 Sge7 7.Gb5 Gd7 8.e6 G:e6 9.G:c7 Sd5 10.G:c6+ b:c6 11.Gg3 Gc5 12.Se2 0-0 13.0-0 Wad8 14.a3 a5 15.b3 Wfe8 16.c4 Sf6 17.Sdc3 Gg4 18.Gc7 Wd2 19.Wfe1 G:e2 20.W:e2 e3! 21.f:e3 W:e2 22.S:e2 W:e3 23.Kf1 W:b3 24.G:a5 Sg4 0-1
W sierpniu 1918 roku Reti nieoczekiwanie wygrał turniej w Koszycach (Kassa, Kaschau) przed Vidmarem, Breyerem i tracącym siły Schlechterem. W tym też czasie podjął decyzję o ostatecznym porzuceniu studiów. Niektórzy biografowie Retiego twierdzą, że wpłynęło na to zagubienie notatnika, w którym przyszły arcymistrz miał spisaną, niemal ukończoną, rozprawę doktorską.
Odtąd Reti został "bezdomnym", gdyż koczującym z hotelu do hotelu profesjonalnym graczem. W ciągu następnych kilku lat rozegrał ogromną ilość turniejów i meczów, występował też z pokazami gry jednoczesnej, w tym "na ślepo", w której to specjalności był wielkim mistrzem, równym wielkiemu Alechinowi.
Euwe - Reti
Amsterdam 1920
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gc4 Sf6 4.d4 e:d4 5.0-0 S:e4 6.We1 d5 7.G:d5 H:d5 8.Sc3 Ha5 9.S:d4? (Lepsze oczywiście 9.S:e4.) 9...S:d4 10.H:d4 f5 11.Gg5 Hc5 12.Hd8+ Kf7 13.S:e4? (13.Wad1!) 13...f:e4 14.Wad1 Gd6 15.H:h8 H:g5 16.f4 Hh4 17.W:e4
17...Gh3! 18.H:a8 Gc5+ 19.Kh1 G:g2+! 20.K:g2 Hg4+ 0-1
Reti - Znosko-Borowski
Londyn 1922
1.d4 d5 2.c4 e6 3.Sc3 Sf6 4.Gg5 Sbd7 5.e3 Ge7 6.Sf3 0-0 7.Hc2 c5 8.Wd1 c:d4 9.e:d4 d:c4 10.G:c4 h6 11.Gh4 Sb6 12.Gb3 Gd7 13.0-0 Wc8 14.He2 a6 15.Wfe1 Gb4 16.Se5! G:c3 17.b:c3 g5 (Groziło 18.Sg4.) 18.Gg3 W:c3 19.h4 Sfd5 20.Hh5 Kg7 21.G:d5! e:d5
22.S:f7! W:f7 23.Ge5+ Wf6 (Jedyne.) 24.h:g5 h:g5 25.H:g5+ Kf7 26.Hh5+ Kg8 27.Wb1! (Decydujący zysk tempa.) 27...Wcc6 28.Wb3 Ge8 29.Wg3+ Gg6 30.W:g6+ W:g6 31.Hh8+ Kf7 32.H:d8 Wc8 33.Hh4 1-0. Partia nagrodzona "za piękność".
Bogolubow - Reti
Ostrava 1923
1.e4 e6 2.d4 d5 3.Sc3 Sf6 4.e5 Sfd7 5.Hg4?! c5 6.Sb5 c:d4! 7.Sf3 Sc6 8.Sd6+ G:d6 9.H:g7 G:e5! 10.S:e5 Hf6 11.H:f6 S:f6 12.Gb5 Gd7 13.Sf3 Se4 14.0-0 f6 15.G:c6 b:c6 16.S:d4 c5 17.Se2 Kf7 18.f3 Sd6 19.b3 e5 20.Ga3 Wac8 21.Wad1 d4 22.Sc1 Sf5 23.Wf2 Se3 24.We1 c4 25.b4 Ga4 26.Wee2 Sd1 27.Wf1 Sc3 28.Wef2 Sb1 29.Gb2 c3
30.Sb3 G:b3 31.a:b3 Sd2 32.Wd1 Whd8 33.Gc1 d3 34.c:d3 W:d3 35.G:d2 W:d2 36.Wa1 Ke6 37.Kf1 W:f2+ 38.K:f2 c2 39.Wc1 Kd5 40.Ke3 Wc3+ 41.Kd2 Kd4 42.h4 Wd3+ 0-1.
W tej partii Bogolubow "nie istniał", ale w ogólnym rozrachunku swych pojedynków z Retim odniósł aż 20 zwycięstw przy zaledwie 7 porażkach.
Wydając w 1922 roku niewielka książkę "Nowe idee w szachach" stał się Reti, obok Nimzowitscha i Tartakowera, głównym ideologiem nowego kierunku w szachach czyli hipermodernizmu.
Nowy trend to przede wszystkim nowatorskie potraktowanie problematyki centrum. Reti nie przeszkadzał przeciwnikowi w budowaniu solidnego centrum pionkowego, by następnie niszczyć je atakami od skrzydeł. Specjalnością czechosłowackiego (od pewnego czasu) arcymistrza były otwarcia związane z fianchettowaniem jednego lub dwóch gońców, jak w poniższej sławnej partii.
Reti - Capablanca
Nowy Jork 1924
1.Sf3 Sf6 2.c4 g6 3.b4 Gg7 4.Gb2 0-0 5.g3 b6 6.Gg2 Gb7 7.0-0 d6 8.d3 Sbd7 9.Sbd2 e5 10.Hc2 We8 11.Wfd1 a5 12.a3 h6 13.Sf1 c5 14.b5 Sf8 15.e3 Hc7 16.d4 Ge4 17.Hc3 e:d4 18.e:d4 S6d7 19.Hd2 c:d4 20.G:d4 H:c4 21.G:g7 K:g7 22.Hb2+ Kg8 23.W:d6 Hc5 24.Wad1 Wa7 25.Se3 Hh5 26.Sd4 G:g2 27.K:g2 He5 28.Sc4 Hc5 29.Sc6 Wc7 30.Se3 Se5 31.W1d5 1-0.
Doprawdy, niewiele partii można przytoczyć, w których Capablanca był równie bezradny wobec strategii przeciwnika. Pierwsza porażka genialnego Kubańczyka w pojedynczej partii od 1916 roku!
Reti - Bogolubow
Nowy Jork 1924
1. Sf3 d5 2. c4 e6 3. g3 Sf6 4. Gg2 Gd6 5. O-O O-O 6. b3 We8 7. Gb2 Sbd7 8. d4 c6 9. Sbd2 Se4 10. S:e4 d:e4 11. Se5 f5 12. f3! (Rozpoczyna się podrywanie czarnego centrum.) 12...e:f3 13. G:f3! Hc7 14. S:d7 G:d7 15. e4 e5 16. c5 Gf8 17. Hc2 e:d4 18. e:f5 Wad8 19. Gh5! We5 20. G:d4 W:f5 21. W:f5 G:f5 22. H:f5 W:d4
Czarne są już zgubione wskutek słabosci ósmej linii: 23. Wf1 Wd8 24. Gf7+ Kh8 25. Ge8! Klasyczna kombinacja ilustrująca ideę izolacji. Czarne poddały się.
Reti - Przepiórka
Mariańskie Łaźnie 1925
1.c4 Sf6 2.Sc3 e5 3.Sf3 Sc6 4.d4 e:d4 5.S:d4 Gc5 6.S:c6 b:c6 7.g3 d5 8.Gg2 Ge6 9.0-0 0-0 10.Ha4 Gd7 11.Gg5 Ge7 12.Wfd1 h6 13.G:f6 G:f6 14.Ha6 Wb8 15.c:d5 c:d5 16.S:d5 G:b2 17.Wab1 c6
18.H:a7 c:d5 19.W:d5 He8 20.W:d7 H:e2 21.W:f7 Ge5 22.W:b8 W:b8 23.W:g7+ G:g7 24.H:b8+ Kh7 25.Hb1+ Kh8 26.Ge4 Ge5 27.Hb7 1-0.
Nasz mistrz Przepiórka nie potrafił dobrać do Retiego "kluczyka", przegrywając z nim wszystkie trzy partie turniejowe.
Wielką popularność zyskał Reti jako autor szachowych studiów. Popatrzmy na dwa ze sławniejszych.
R. RETI
"Narodni listy" 1928
Biały król stoi przed niewykonalnym z pozoru zadaniem; jak złapać piona g6 lub jak wesprzeć w marszu własnego piona e6.
1. Kf8-e7 g6-g5 2. Ke7-d6 g5-g4 3. e6-e7 Ge2-b5 4. Kd6-c5 Atakiem na gońca białe zyskują konieczne do remisu tempo. 4...Gb5-e8 5. Kc5-d4 i biały król wszedł w "kwadrat" piona g4 (rogami są pola g4, g1,d1 i d4), co gwarantuje zatrzymanie zbiega: 5...g4-g3 6. Kd4-e3 g3-g2 7. Ke3-f2 Ge8-c6 8. e7-e8H Gc6:e8 9. Kf2:g2 i remis. Każda inna marszruta białego króla niż f8-e7-d6-c5-d4 nie prowadzi do remisu, proszę sprawdzić!
R. RETI
"Szachmaty" 1928
"Białe z trudnego położenia - choć dysponują hetmanem przeciwko dwóm figurom - wydostają się za pomocą ciągu subtelnych posunięć, stawiających czarne w zugzwangu" (W. Płatow).
1. Kh7-h6 Gh2-e5 Białe zamierzają wyzwolić króla: 2.Kh5. Niedobre byłoby 1.Hf1 z powodu 1...Ge5, po czym grozi 2...Wh8 mat.
2. Kh6-g7! Ge5-h2 Zugzwang (2...G:f6+ 3.gf6 +:-) zmusza czarne do odwrotu. Wyjaśnia się, że niedobre byłoby 1.Kg7, gdyż po 1...Ge5 to białe byłyby w zugzwangu: 2.c4 G:f6+ 3.gf6 b4. 3. c3-c4 b5:c4 (jeśli 3...b4, to 4.c5) 4. e4-e5 (po nieostrożnym 4.bc4 Ge5! role się odwracają) 4...Gh2-e5 5. b3:c4 Ge5:f6+ (teraz nic już nie daje 5...Gh2 6.c5) 6. g5:f6 Wf8-h8 7. Kg7:h8 Ke8-d7 8. Kh8-g8! 1:0.
Pod koniec lat dwudziestych Richard Reti był u szczytu powodzenia. W 1925 roku ustanowił fantastyczny rekord w grze "na ślepo", dając seans gry jednoczesnej na 29 szachownicach.
I wówczas w jego życiu zaszedł niewytłumaczalny przypadek, którego autentyczność potwierdzili później arcymistrzowie Salo Flohr i Max Euwe.
Wraz z niedawno poślubioną żona (urodzoną w Moskwie Rognedą Gorodecką) i dwoma przyjaciółmi wybrał się Reti latem 1928 roku na położony na peryferiach Pragi jarmark, którego nieodłącznym elementem był cygański tabor. Przyjaciele zamówili wróżbę u starej Cyganki. Ta nie chciała nic powiedzieć, aż w końcu, zmuszona, stwierdziła:
"Wy dwaj pożyjecie niedługo" - pokazała na Retiego i jednego z jego towarzyszy. "Ten trzeci was przeżyje, ale umrze złą śmiercią". Towarzystwo w zwarzonych humorach powróciło do domu. Wkrótce jeden z trójki znajomych ginie w wypadku automobilowym. Reti, choć zdrów jak dotąd, odczuwa irracjonalny lęk, że w razie jego nagłej śmierci (której przecież nic nie zapowiada) przepadnie jego dorobek szachowy. Wysyła wszystkie prace do dra A. Mandlera, swego najbliższego przyjaciela. Pisze mu w liście o dręczącym przeczuciu, że "coś mi się może przydarzyć". Latem 1929 roku arcymistrz zapada na szkarlatynę, której nie przebył jako dziecko, i niespodziewanie 6 czerwca umiera na obrzęk płuc w praskim szpitalu, mając zaledwie 40 lat. Trzeci z trójki znajomych ginie w komorze gazowej w czasach Holocaustu. Fatalne proroctwo, jak w złym śnie, wypełniło się.