Wiele miesięcy temu angielski mistrz Owen Hindle, dwukrotny olimpijczyk z lat 1960-tych w barwach Anglii, a obecnie trener szachowy, pisarz i dziennikarz, podarował mi napisaną przez siebie książeczkę "The Mystery of Edward Pindar" (Tajemnica Edwarda Pindara). Literatura, którą lubię najbardziej: mała kolekcja komentowanych starych partii, których nie sposób odszukać w elektronicznych bazach typu "Mega" lub "Fat", a do tego opowieść o niezwykłych losach zapomnianego bohatera szachowych batalii.
Edward Pindar urodził się w 1828 roku w Kronsztadzie k. Petersburgu. Jego rodzice pochodzili z Anglii, ojciec prawdopodobnie był przedstawicielem handlowym jakiejś brytyjskiej firmy w Rosji. Wcześnie osierocony Edward wychowywał się w pewnej zamożnej rodzinie w Revalu (dziś Tallinn w Estonii). Na początku lat 1850-tych Edward Pindar pojawił się na wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, gdzie zarobkując jako prywatny nauczyciel języków (francuskiego, niemieckiego i włoskiego) wyrobił sobie również markę silnego szachisty. W 1855 roku Pindar przesiedlił się do Anglii i w Manchesterze miał reputację najsilniejszego gracza. Grywał z Harrwitzem, Kolischem, Horwitzem, Morphym, Anderssenem oraz innymi, mniej znanymi, chociaż z gwiazdami pierwszej wielkości dostawał "fory" - pionka, jakość lub niekiedy nawet figurę.
P. Morphy - E. Pindar
Londyn, kwiecień 1859
(Białe grają bez skoczka b1) 1.e4 d5 2.exd5 Hxd5 3.c4 Hd8 4.d4 e5 5.Gd3 Gb4+ 6.Gd2 Gxd2+ 7.Hxd2 Sc6 8.Se2 Sf6 9.d5 Sd4 10.Sg3 0-0 11.0-0 We8 12.Wae1 Hd6 13.f4 c5? (Przewagę utrzymywało 13...Hb6 14.Kh1 e4 15.Sxe4 Gf5 lub 13...exf4.) 14.fxe5 Wxe5
15.Wxe5 Hxe5 16.We1 Hd6 17.Hg5 Gd7 18.Wf1 We8 19.b4 b6 20.Hh4 h6 21.bxc5 bxc5 22.h3 We3 23.Se4 Sxe4 24.Hd8+ Hf8 25.Hxd7 Wxd3 26.We1 Sf6 27.Hc7 Sf5 0-1.
Gra Pindara przeciwko genialnemu Amerykaninowi zyskała pochlebne oceny komentatorów ("naukowa metoda gry przy otrzymaniu forów"), a tymczasem Owen Hindle wykrył, że gdyby Morphy w 15. posunięciu wnikliwiej przestudiował pozycję, to z pewnością odszukałby ruch 15.Hf4!, co diametralnie zmieniało ocenę pozycji. Po najlepszym 15...Sf3+ (jedyne) 16.Hxf3 (lepsze niż 16.gxf3?! Wxd5!) 16...Wxe1 17.Wxe1 to białe już stałyby lepiej. Największym sukcesem Pindara, prócz wygrania jednego spośród trzech meczów z młodym jeszcze i mało doświadczonym Blackburnem, była niewątpliwie pierwsza nagroda na turnieju w Manchesterze, gdzie uczestniczyli jeszcze Stanley, Kipping, Birch, Goulden, Francis, Wood i pokonany w poniższej partii były członek Berlińskiej Plejady, sławny autor studiów, ale w młodszych latach silny gracz Bernhard Horwitz.
B. Horwitz - E. Pindar [C00] Manchester 1861 (r. 3. 5)
1.e4 e6 2.b3 d5 3.e5 c5 4.f4 Sc6 5.Sf3 Sh6 6.c3 Hb6 7.Sa3 f6 8.Gb5 Ge7 9.Gb2 0-0 10.Gxc6 Hxc6 11.0-0 Gd7 12.d4 Ge8 13.Sc2 Gh5 14.Ga3 Gxf3 15.Wxf3 fxe5 16.dxe5 Sf5 17.g3 Wad8 18.He2 b5 19.Waf1 b4! 20.cxb4 cxb4 21.Gb2 (Pion b4 jest oczywiście nietykalny) 21...Wc8 22.Wc1 Hb6+ 23.Kh1 Wc7 24.Hd3 Wfc8 25.g4 Sh4 26.Wff1
26...d4! 27.Wf2 (27.Gxd4?? Hb7+) 27...Wc3 28.Gxc3 Wxc3 29.Hxd4? (Jest to, jak wynika z przytoczonego dalej wariantu, błąd w przegranej pozycji: 29.He4 d3 30.Wd2 dxc2 31.Wdxc2 Hf2! -+.) 29...Wxc2! 0-1
(partię komentował na łamach "The Field" S. Boden).
W latach 1870-tych gracz klasy Pindara nie mógł już liczyć na poważniejsze dochody z kawiarnianej gry na stawkę. Dawał jeszcze symultany, grał w lokalnych turniejach, jego partie drukowały prowincjonalne gazety, ale W listopadzie 1877 roku nastąpił w jego życiu tragiczny zwrot. Pindar udzielał lekcji francuskiego zamożnej pannie w wieku nieco zaawansowanym. Któregoś dnia oświadczył się swej uczennicy, a gry ta uprzejmie odrzuciła jego ofertę matrymonialną, wyjął z kieszeni nóż i zadał nim kilka poważnych ciosów swej niedoszłej narzeczonej. Pod zarzutem uczynienia gwałtownego ataku na inna osobę z użyciem niebezpiecznego narzędzia został aresztowany i osadzony w więzieniu w Hitchin. 24 listopada, korzystając z nieostrożności stróżów prawa, Pindar poderżnął sobie gardło nożem, najwyraźniej zamierzając pożegnać się z tym światem. Odratowany, po miesiącu stanął na Old Bailey przed sędzią, który skazał go na 5 lat więzienia. Karę odbywał w Convict Prison na wyspie Wight; Owen Hindle odszukał zapis na ten temat w spisie mieszkańców Wysp Brytyjskich z roku 1881.
W lutym 1884 roku Pindar pojawił się w mieszkaniu znanego szachisty bałtyckiego Friedricha Amelunga w Revalu. Był najwyraźniej w złym stanie zdrowia, bez pracy i pieniędzy. Prosił o pomoc w znalezieniu pracy jako nauczyciel angielskiego.
(ilustracja pochodzi z omawianej książki.)
Amelung robił co mógł, udzielił też Pindarowi niewielkiej bezzwrotnej pożyczki. Niestety wkrótce przekonał się, że fatalna kondycja finansowa Edwarda wynika z jego uzależnienia alkoholowego; każdego dnia musiał on wychylić kilka szklanek koniaku na cześć Bachusa. Amelung zdobył dla Pindara bezpłatny bilet kolejowy do Petersburga, gdzie pechowy szachista miał stałe lokum. W następnych miesiącach Amelung dowiedział się, że podobne przygody z Pindarem mieli jego koledzy - szachiści z Dorpatu i Petersburga.
"Pan E. Pindar był małym chorowitym człowiekiem o rozgorączkowanym wyglądzie; jego sposób mówienia zdradzał chorobę płuc. Lecz pomimo dolegliwości i nędzy w jego słowach dała wciąż słyszeć się nieugięta duma; złorzeczył on swojej obecnej złej sytuacji" - pisał Amelung.
Owenowi Hindle nie udało się ustalić dokładnej daty śmierci Zakochanego Nauczyciela. Według niektórych źródeł nastąpiło to do roku 1892.
Mimo swoich skromnych rozmiarów książka mistrza FIDE Owena Hindle "The Mystery of Edward Pindar" (wydana w Ostravie Czeskiej w 2005 roku) to znakomity przyczynek do historii szachów w XIX wieku.
Tomasz Lissowski