.. czyli o końcówce Ałapin – Fahrni
Jedną z pierwszych opublikowanych z pełnymi komentarzami partii Garriego Kasparowa było jego zwycięstwo nad szachistą z Odessy Lwem Alburtem, uznanym specjalistą od obrony Alechina i gambitu wołżańskiego, który wkrótce po tym uzyskał zgodę na emigrację na Zachód i stał się podporą olimpijskiej reprezentacji USA. Pomińmy opis fazy debiutowej oraz gry środkowej i posłuchajmy komentarza Garrika odnośnie ostatnich kilkunastu posunięć.
L. Alburt – G. Kasparow [E74]
Daugavpils 1978 Turniej eliminacyjny do Mistrzostw ZSRR
1.d4 Sf6 2.c4 d6 3.Sc3 g6 4.e4 Gg7 5.Ge2 0–0 6.Gg5 c5 7.d5 h6 8.Gf4 e6 9.dxe6 Gxe6 10.Gxd6 We8 11.Sf3 Sc6 12.0–0 Ha5 13.Sd2 Wed8 14.Sb3 Hb6 15.Sa4 Hb4 16.Sbxc5 Gxc4 17.Gxc4 Hxc4 18.Sxb7 Sxe4 19.Wc1 Hb5 20.Sxd8 Wxd8 21.Hc2 Sd4 22.Hxe4 Se2+ 23.Kh1 Sxc1 24.Wxc1 Wxd6 25.Hc2 Hg5 26.Wd1 Hf5 27.Hc1 Wxd1+ 28.Hxd1 Hxf2 29.b3 Hxa2 30.Sc5 Hf2 31.Sd3 He3 32.Hf1 Gd4 33.Hd1 h5 34.Sb4 h4 35.Sc2 Hxb3 36.Hxd4 Hb1+ 37.Hg1 Hxc2 38.Hxa7 Hd1+ 39.Hg1 Hxg1+ 40.Kxg1 Kg7 41.Kf2 Kf6 42.Ke3 Ke5 43.Kf3 f5 44.Ke3 g5 45.h3
“W tym momencie – pisał później Kasparow – wielu widzów spierało się, czy czarne zdołają wygrać partie. Tymczasem ja, siedząc przy szachownicy, sprawdzałem dobrze mi znaną metodę wygrywania. Przede wszystkim czarne muszą wyrobić wolnego pionka, co osiąga się przez stworzenie groźby obejścia białego króla z boku.”
45...Kd5 46.Kd3 Kc5! 47.Kc3 g4! 48.Kd3
Dla słabo zorientowanych w temacie podajemy, że nie wolno 48.hxg4?? z powodu banalnego 48...fxg4 49.Kd3 h3 i pionek “h” awansuje. 48...gxh3 49.gxh3 Kd5 50.Ke3 Ke5 51.Kf3 f4 52.Kf2 Ke4 53.Ke2 f3+ 54.Kf1
“Na pierwszy rzut oka” – kontynuował Kasparow – “wydaje się, że czarny król nie zdoła się przecisnąć. Ale ja wiedziałem, że to nie tak. W tej pozycji należy przekazać posunięcie białym, co prowadzi do zugzwangu czyli sytuacji, w której nie ma pożytecznych ruchów. Osiąga się to przez oddaloną opozycję króli.”
Mamy do czynienia z jednym z tych przypadków, gdy ważniejsze jest to, czego się nie powiedziało, od tego, co zostało powiedziane. Otóż ten budujący napięcie opis, skądinąd nie zawierający błędów, przypomina powiedzenie o “ponownym odkryciu Ameryki”. Pozycja na diagramie należy do grupy doskonale znanych. Szachiści, którzy mieli w ręku dowolny podręcznik opisujący końcówki pionkowe, wbrew zapowiedzi Kasparowa “na pierwszy rzut oka” dostrzegą zupełnie co innego. Pozycja tego typu bywa omawiana na zajęciach szkoleniowych dla młodych adeptów 5. i 4. kategorii. Przy takim ustawieniu pionków w pozycji istnieją dwa pola kluczowe: g3 i e2 (zajęcie dowolnego z nich przez czarnego króla daje elementarnie wygraną pozycję) oraz dwie pary skojarzonych z nimi pól odpowiednich: f2 – f4 oraz e1 – e3. Metoda obrony sprowadza się do tego, że białe starają się jako drugie – koniecznie po czarnych – wejść na pole odpowiednie w swoim obozie. Odnotujmy na koniec, że po 54.Kf2? Kf4 ...
(diagram analityczny)
... powstawała pozycja z partii Ałapin – Fahrni, 1917 (z odwróceniem kolorów i zamianą skrzydeł); przy ruchu białych jest ona natychmiast dla nich przegrana, gdyż pada pionek h3.
54...Kf5 Nic nie daje 54...Ke3(?) 55.Ke1! ani 54...Kf4(?) 55.Kf2!
Uwaga na marginesie – oba posunięcia czarnych nie zasługują na pełny pytajnik; są wprawdzie niedokładne, przedłużają grę, ale nie wypuszczają wygranej.
55.Kg1 Ke5
Zugzwang.
Białe nie przegrałyby, gdyby ich król mógł w tym momencie zrezygnować z wykonywania następnych posunięć – tak długo, póki czarny król nie przyjdzie na e4 (na co nastąpiłoby Kg1–f1) lub f4 (wtedy niezbędne będzie Kg1–f2).
Niestety ruszyć się trzeba i reduta obronna wzniesiona przez białe rozpada się.
56.Kf1 Po 56.Kf2 Kf4 powstaje “pozycja Ałapin – Fahrni”, natomiast po 56.Kh2? albo 56.Kh1? białe nie zdążą dostatecznie szybko wrócić na pole e1 w odpowiedzi na marsz Ke5-e4-e3.
56...Ke4 W ten sposób czarny król zakreślił trójkąt: Ke4 – Kf5 – Ke5 – Ke4; jest to typowa metoda oddania tempa. Białe nie mogły odpowiedzieć tym samym, gdyż ich król miał ograniczoną przestrzeń do manewrów, a teraz musiały się poddać (0–1).