W podręczniku gry Richarda Retiego, który polski czytelnik ma szansę poznać w rosyjskim wydaniu z 1981 roku, znajdujemy starą partię, która poucza, że w pewnych sytuacjach nie warto spieszyć się z roszadą.
Dubois - Steinitz [C50]
Londyn 1862
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gc4 Gc5 4.0-0 d6 5.d3 Sf6 6.Gg5 h6 7.Gh4 g5 8.Gg3 h5! 9.h4 9.S:g5 h4 10.S:f7 h:g3 11.S:d8 Gg4 12.Hd2 Sd4 13.Sc3 Sf3+ 14.g:f3 G:f3 0-1; Knorre - Czigorin, Petersburg 1874 9...Gg4
10.c3 Hd7 11.d4 Białe nie chcą ginąć bez walki i otwierają centrum, ale to kosztuje pionka. 11...e:d4 12.e5 d:e5 13.G:e5 S:e5 14.S:e5 Hf5! 15.S:g4 h:g4 16.Gd3 Hd5 17.b4 0-0-0 18.c4 Hc6 19.b:c5 W:h4 Atak na kolumnie "h" z naddatkiem rekompensuje stratę figury. 20.f3 Wdh8 21.f:g4 He8 22.He1 He3+ Wygrywa. 23.H:e3 H:e3 24.g3 Wh1+ 25.Kg2 W8h2+ 26.Kf3 W:f1+ 27.G:f1 Wf2+ 28.K:e3 W:f1 i czarne łatwo wygrały 0-1.
Skuteczność planu Steinitza (marsz pionków "h" i "g" po nieudanym manewrze Gc1-g5-h4 przy statycznym centrum) miałem okazję osobiście obserwować podczas ligi juniorów w Bydgoszczy - Fordonie. Utkwiły mi w pamięci: wspaniała atmosfera walki, rozwalający się akademik, gdzie mieszkały wszystkie ekipy, oraz woda lejąca się podczas deszczu przez nieszczelny dach na szachownice. Grało tam kilku dzisiejszych arcymistrzów, uczestników ostatnich mistrzostw Polski seniorów w Warszawie. Ciekawe jednak, że ogromna większość liderów uczestniczących drużyn rozstała się dawno z szachami, jak to się stało z bohaterami poniższej partii.
Stasiak - Kaim [C65]
Bydgoszcz 1990, I liga juniorów
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 Sf6 4.0-0 Gc5 5.d3 Sd4 6.S:d4 G:d4 7.c3 Gb6 8.Gg5 h6 9.Gh4 c6 10.Gc4 g5 11.Gg3 d6 12.a4? 12.d4!? 12...h5 13.h4 Sg4
14.Hf3 He7 15.a5 Gc7 16.h:g5 h4 17.Gh2 d5! 18.Gb3 Ge6 19.Sd2 0-0-0 Pozycja czarnych jest strategicznie wygrana. 20.He2 H:g5 21.Kh1 Wdg8 22.Wg1 S:h2 23.K:h2
23...Hg3+ Zapamiętajcie to uderzenie. 24.Kh1 Gg4 25.He3 d4 26.He1 H:d3 27.G:f7 Wg7 28.Gc4 Hg3 29.Wf1 Hf4 30.Ge2 Whg8 31.Gc4 Gh3 32.G:g8 G:g2+ 33.Kg1 Gf3 mat.
Łukasz Cyborowski, jeden z bohaterów Mistrzostw Polski, uradował kibiców zgromadzonych w Galerii Porczyńskich efektowną ofiarą hetmana, która wymusiła natychmiastową kapitulację groźnego przeciwnika. Cyborowski poszedł śladami Steinitza (a trochę i Piotra Kaima), niszcząc pionkami skrzydło królewskie rywala, po czym do akcji weszły jego ciężkie figury.
Jaracz - Cyborowski [C65]
Warszawa 2001 (r.1)
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 Sf6 (Dzięki Kramnikowi wariant berliński, popularny jeszcze 120 lat temu, znowu jest w modzie.) 4.d3 Gc5 5.0-0 Sd4 6.S:d4 G:d4 7.c3 Gb6 8.Gg5? h6 9.Gh4 c6 10.Ga4 d6 ("Ciekawe było 10... g5!?" - Mateusz Bartel) 11.Sd2 ("Lepsze jest 11. Kh1!? g5 12. Gg3 Gg4 13. f3=" - M. Bartel.) 11...g5 12.Gg3 Gg4 13.He1 h5
14.h3 h4 15.Gh2 Ge6 16.d4 g4 17.h:g4 ("Wygląda na poważny błąd. Należało konsekwentnie grać 17. dxe5 g3 (17... gxh3 18. exf6 hxg2 19. Kxg2) 18. exf6 dxf6" - M. Bartel.) 17...S:g4 18.d5 Gd7 19.d:c6 b:c6 20.He2 S:h2 21.K:h2 Hg5 22.Sc4 Ke7
("Silny ruch konsolidujący pozycje i włączający wieżę do gry" - M. Bartel.) 23.Hd3 Wh6 24.Gd1 Wg8 25.Gf3 (Można zagrać a la Kaim 25...Hg3+! 26.Kg1 (26.Kh1 G:f2 27.W:f2 h3 28.Kg1 h2+ 29.Kh1 H:f2-+) 26...h3 z wygraną, gdyż jeśli 27.S:b6?, to 27...Hh2+! 28.K:h2 h:g2+ z matem.) 25...h3 26.g3 G:f2! 27.g4 G:g4 28.W:f2 G:f3 29.H:f3 Hg2+ (Proste, ale bardzo efektowne.) 0-1.
PIONKI GAJEWSKIEGO SZTURMUJĄ
Podczas uroczystości otwarcia 58. Mistrzostw Polski debiutujący w zawodach tej rangi mistrz Grzegorz Gajewski z "Piątki" Skierniewice stwierdził, że jego szachowym idolem jest Aleksander Alechin. Już w 2. rundzie Grzegorz ustawił iście alechinowską pozycję i tylko niedoczasowe omyłki sprawiły, że w końcu zaznał goryczy porażki.
Gajewski - Kempiński [B85]
Warszawa (2), 2001
1.e4 c5 2.Sf3 d6 3.d4 c:d4 4.S:d4 Sf6 5.Sc3 a6 6.Ge2 e6 7.0-0 Ge7 8.f4 Hc7 9.a4 Sc6 10.Ge3 0-0 11.He1 Sa5 12.Kh1 Sc4 13.Gc1 Gd7 14.b3 Sa5 15.Gb2 Sc6 16.S:c6 G:c6 17.Hg3 d5 18.e:d5 e:d5 19.Gd3 Wfe8 20.Se2 Gd7 21.Ge5 Hb6 22.Sd4 Gf8 23.a5 Hd8 24.c4 Se4 25.He3 Sc5 26.c:d5 S:d3 27.H:d3 f6 28.Wfe1 Wc8 29.d6 Kh8 30.b4 f:e5 31.f:e5 "Para wolnych i związanych pionków na szóstej linii rekompensuje brak wieży" - orzekł podobno wielki Akiba Rubinstein. Niestety, nigdy nie udało mi się stwierdzić, gdzie, kiedy, i czy rzeczywiście taka wypowiedź miała miejsce. I jeszcze jeden cytat z klasyka: "Wolny pionek jest jak niebezpieczny przestępca, którego niezwłocznie należy unieszkodliwić, a więc - zablokować". To Nimzowitsch. Kempiński uznał, że nie będzie pionków Gajewskiego blokował i zorganizował figurową dywersję na jego tyłach. 31...Gc6 Dogłębnej analizy wymaga 31...Ge6. 32.S:c6 W:c6 33.Hd5 g6 34.Wad1 Hd7 35.Wf1 Gg7 36.Wf7 Hg4
37.Wdf1 Bardzo mocno wygląda 37.e6! Łatwo się tak doradza, pijąc w domu herbatę przy łagodnym szumie wentylatorka w komputerze analizującym pozycję, ale trudno gra przeciwko silnemu arcymistrzowi, gdy każdy nieostrożny ruch może radykalnie zmienić ocenę sytuacji na szachownicy, a na zegarze pozostało kilka sekund na kilka kluczowych posunięć. 37...Wd8 Być może lepsze było 37...He2 i jeśli 38.d7, to 38...Wd8. 38.W:b7 Pewien widz przekonywał mnie, że białe musiałyby wygrać po 38.e6 Wc:d6 39.H:d6 W:d6 40.e7. Czarne ratują się jednak po 40...Hc8! 41.Wf8+ G:f8 42.e:f8H+ H:f8 43.W:f8+ Kg7. 38...Wc2 39.e6 He2 40.Wbf7 Wd2
41.Hg5 Lepsze 41.e7 Wg8 42.Hc6 (42.Hf3 42...Wd1 43.Hf3 H:f3 44.W7:f3 W:d6. 41...W2:d6 42.e7 Wg8 43.Hf4 Wd1 44.h3 W:f1+ 45.H:f1 H:f1+ 46.W:f1 We8 i czarne uzyskały wygraną pozycję. 47.Wd1 Gf6 48.Wd6 G:e7 49.W:a6 G:b4 50.Kh2 We3 51.g4 Wa3 52.Wa8+ Kg7 53.a6 Kh6 54.Kg2 Ge7 55.Wa7 Gh4 56.Wa8 Wg3+ 57.Kh2 Wf3 58.Kg2 Wf2+ 59.Kg1 Wa2 60.Kh1 Kg5 61.Kg1 Kf4 62.Wh8 Kg3 0-1.
Bilans punktowy Grzegorza Gajewskiego przedstawiał się dość skromnie, ale jestem przekonany, że o tym miłośniku alechinowskich kombinacji jeszcze nie raz usłyszymy.