Pana G. Łaszyna ("Moskowskije Wiedomosti" nr 259), redakcję "Szachmatnogo Obozren'ja" (numery 64-65) i wielu czytelników zainteresował podręcznik szachów w języku staro-żydowskim, dzięki któremu p. Rubinstein w przeciągu 4 lat został matadorem sztuki szachowej.
W pełni dokładną informację możnaby, rzecz jasna, uzyskać jedynie od samego A. A. Rubinsteina, lecz można postawić hipotezę, że jest to podręcznik względnie nowego pochodzenia. Jako źródło potraktujemy kapitalną pracę A. van der Linde "Geschichte und Literatur des Schachspiels", tom 1, str. 155-202. Wiele cennych informacji o charakterze historyczno-bibliograficznym zawartych jest w dobrze udokumentowanym artykule M. Steinschneidera "Schach bei der Juden"; niestety artykuł ten został wydrukowany zaledwie w 50 kopiach i nie znajduje się w sprzedaży. Ze swej strony pozwolimy sobie na sformułowanie kilku przypuszczeń.
Jest rzeczą zrozumiałą, że autorem tego czarodziejskiego podręcznika nie może być (*) Abraham Ibn Esra (zmarły w 1167 roku?), wydania z lat 1694, 1702 i 1767, ani Bonsenior Ibn-Ya'hia (1557, Mantua), ani Ma'adanne Melech, ani Iehuda di Modena, ani Mose Azan, ani Solomo ben Massaltob, ani 6-ty bądź 7-my Anonim XVI stulecia, wydawany przez Samuela Schonbluma, ani Hirsch Boruch (1747), ani tym bardziej Jakob Eichenbaum, wydany zapewne w Londynie, choć dedykacja tej pracy zawiera datowanie: Odessa, 24 Elul 599 czyli 3 września 1839 r. i choć autor książki "Hakrab" (Die Schlacht) mieszkał w Odessie i Żytomierzu.
Najbardziej prawdopodobne jest, że podręcznik ów pochodzi spod pióra człowieka o takim samym nazwisku, może nawet krewnego A. A. Rubinsteina. Prawie 100 lat temu, w 1809 roku w mieście Lemberg (Lwów) znany bibliograf Zebi Uri Rubinstein wydał w języku staro-żydowskim podręcznik "Limmunde ha - ijjuni we-hamaasi", theoretische und practische Lehren zum Schachspiel, Lemberg, 1809, 2 Bil. u. 45 Seiten, 8 vo, Schachbrett s. 32 (patrz: Linde "Gesch.und Litt.", 1, str.183, również tego autora "Das erste Jartausend", str. 85, nr 2214 i "Sammlung von Schriften" str. 145). Nie dysponujemy materiałem bibliograficznym tylko za ostatnie 10 lat, ale trudno sobie wyobrazić, aby przy dostępności doskonałych i niedrogich podręczników niemieckich ukazały się w tym czasie podręczniki w języku staro-żydowskim. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa A. A. Rubinstein nie wskazał panu Łaszynowi na to stare i zapomniane źródło szachowej mądrości tylko z powodu charakterystycznej dla niego skromności; do wszystkiego późniejszego, włączając w to i przysłowiowy style moderne, nie było mu trudno dojść "własnym rozumem". W tym sensie zrównał się on niemal ze znanym gogolewskim myślicielem, który w identyczny sposób, bez żadnego nawet podręcznika, doszedł do "stworzenia świata".
Moskwa, 2 stycznia 1904
Iw. Sawenkow
"Szachmatnoje Obozren'je" 1904, z. 1, str. 16-17.
(*) Od tłumacza: nazwiska autorów wymienionych w tekście oraz tytuły ich dzieł i daty edycji różnią się niekiedy nieznacznie od tego, co znajdujemy w dziele A. van der Linde "Das Erste Jartausend der Schachliteratur 850-1880" ("Caissa Limited Editions", Yorklyn 1979). Zachowaliśmy pisownię oryginału rosyjskiego.