Bomba wybuchła na już samym początku roku. Podczas turnieju noworocznego w Hastings "szachowy automat" Capablanca został pokonany przez 26-letniego Hindusa (ale może raczej Pakistańczyka) Mira Sultan Khana. Pierwsze posunięcia tej sensacyjnej partii wyglądały następująco: 1. Sf3 Sf6 2. d4 b6 3. c4 Gb7 4. Sc3 e6 5. a3; wariant został spopularyzowany 30 lat później i zwie się systemem Petrosjana. Pierwsze miejsce w turnieju zajął Max Euwe, któremu nie przeszkodziła w tym przegrana z najlepszą szachistką międzywojnia Verą Menchik. Capablanca zajął drugie miejsce, a Sultan - Khan trzecie.
Niebawem Capablanca powetował sobie to (względne) niepowodzenie i w Nowym Jorku w 11 rundach oddał rywalom tylko dwie "połówki", wyprzedając o 1,5 punktu drugiego w tabeli Kashdana (którego rodzice pochodzili z Mazowsza) oraz o 3 punkty Kevitza.
W styczniu w znanym kurorcie Semmering zorganizowano mecz pomiędzy doktorem Tartakowerem a egzotycznym Sultan Khanem. Niespodziewanie dla wszystkich ekspertów Tartakower przegrał pojedynek (+3, -4, =5), gubiąc szanse na remis w ostatniej, dwunastej partii. "Wynik meczu upewnił mnie w starej prawdzie, że optymizm to cenna jakość w walce turniejowej, ale zły doradca w takim pojedynku" - napisał później Tartakower.
W lutym wielkie tournee po Polsce rozpoczął mieszkający na stałe w Belgii Akiwa Rubinstein. Borykający się z kłopotami zdrowotnymi arcymistrz od pewnego czasu otrzymywał mało zaproszeń na turnieje i znajdował się w trudnej sytuacji finansowej. Na trasie jego występów znalazły się Warszawa, Łódź, Katowice, Królewska Huta, Sosnowiec, Hajduki Wielkie, kopalnia "Kleofas", Kraków, Lwów, Częstochowa, Lublin, Poznań, Tarnopol, Tarnów i Włocławek. Łączny wynik wszystkich symultan (+243, - 64, =80) świadczył o mało stabilnej formie Rubinsteina.
W lipcu oczy całego szachowego świata były skierowane na Pragę. Czeski Związek Szachowy dla uczczenia 25-lecia swego istnienia podjął się organizacji olimpiady szachowej. Polska drużyna w składzie: Rubinstein, Tartakower, Przepiórka, Makarczyk i Paulin Frydman broniła pucharu Hamiltona - Russela zdobytego rok wcześniej w Hamburgu. Jak w dobrym kryminale: wszystko miało się rozstrzygnąć w ostatniej rundzie, kiedy to Polacy grali z Amerykanami, a minimalna nawet wygrana w meczu dawała nam złote medale.
Jeszcze przed kontrolą czasu Rubinstein w starym dobrym stylu wygrał pojedynek liderów; oto zapis tej partii z lakonicznymi uwagami zwycięzcy.
I. Kashdan - A. Rubinstein [D61]
Praga 1931 (olimpiada)
1.d4 d5 2.Sf3 Sf6 3.c4 e6 4.Sc3 Sbd7 5.Gg5 Ge7 6.e3 0-0 7.Hc2 h6 8.Gf4 c5 9.cxd5 cxd4!
10.exd4
10...Sxd5 11.Sxd5 exd5 12.a3 We8 13.Ge2 Sf6 14.Gc7 Gf5 15.Hxf5 Hxc7 16.0-0 Hb6
17.Wab1 Wac8 18.Hd3 a6 19.Sh4 Se4 20.Sf5 Gf6 21.Wfd1 Wc4 22.Hf3 Wcc8?
23.Hg4 Kf8 24.Gf3 g6 25.Se3
25...Gxd4 26.Sxd5 Gxf2+ 27.Kf1 Hb5+ 28.Ge2 Hc6
29.g3
29...Ga7 30.Hf4 Kg7 31.Wbc1 He6 32.Gg4?
32...Wxc1 33.Gxe6 Wxd1+ 34.Ke2 Wd2+ i biały przekroczył czas do namysłu w pozycji przegranej (0-1).
Źródło: "Świat Szachowy" nr 7-8 1931, str. 119-120.
Niestety nie wytrzymał napięcia Dawid Przepiórka, wybrał zły plan w lekkofigurowej końcówce z Horowitzem i po 60 posunięciach musiał skapitulować. Mecz zakończył się remisem 2:2, złote medale przypadły więc Amerykanom, Polska zajęła drugie miejsce, a trzecie Czechosłowacja z młodym Salomonem Flohrem na czele.
Kombinacyjne zakończenie partii drugiego polskiego arcymistrza:
S. Tartakower - O. Zimmermann [A47]
Praga 1931
1.d4 Sf6 2.Sf3 b6 3.g3 Gb7 4.Gg2 c5 5.dxc5 bxc5 6.0-0 g6 7.c3 Gg7 8.Hb3 Gd5 9.c4 Gc6 10.Sc3 0-0 11.We1 d6 12.e4 Sfd7 13.Gf4 a5 14.e5 a4 15.Hc2 dxe5 16.Sxe5 Gxg2 17.Kxg2 a3 18.bxa3 Sxe5 19.Gxe5 Gxe5 20.Wxe5 Wxa3 21.Wd5 Hc8 22.Se4! Sd7 23.Wad1 Sb6 24.We5 Ha8 25.Wxe7 Sc8 26.Wc7! Wxa2 27.Hb1 Sb6 28.Kg1! Sxc4 29.Wxc5 Wb2 30.Hd3 Sb6
31.Sf6+
31...Kh8
32.Wh5
32...Kg7 33.Wxh7+ 1-0.
Latem w Amsterdamie odbył się mecz idola Holandii Maxa Euwe z Capablanką. Kubańczyk bezlitośnie wykorzystał niedokładności rywala, wygrał 2 partie i 8 zakończył nierozegraną.
23 sierpnia w słoweńskim uzdrowisku Bled rozpoczął się dwukołowy turniej 14 znakomitych szachistów; z czołówki światowej brakowało tylko Euwego i Rubinsteina oraz Capablanki, którego starty skutecznie blokował Alechin, domagający się od organizatorów turniejów dodatkowego honorarium w przypadku, gdyby na liście uczestników miał znajdować się również pokonany przez niego w Buenos Aires w 1927 roku Kubańczyk.
Turniej w Bled był popisem jednego aktora. Mistrz świata Alechin znajdował się u szczytu formy, górował nad przeciwnikami przygotowaniem debiutowym i techniką, a jego przeciwnicy nie potrafili znaleźć antidotum na agresywny styl gry rosyjskiego czempiona.
V. Pirc - A. Alechin [D32]
Bled 1931
1.d4 d5 2.c4 e6 3.Sc3 c5 4.cxd5 cxd4
5.Ha4+ Gd7! 6.Hxd4 exd5 7.Hxd5 Sc6 8.Gg5 Sf6 9.Hd2 h6 10.Gxf6 Hxf6 11.e3 0-0-0 12.0-0-0? Gg4 13.Sd5 Wxd5! 14.Hxd5
14...Ga3!
15.Hb3
15...Gxd1 16.Hxa3 Hxf2 17.Hd3 Gg4 18.Sf3 Gxf3 19.Hf5+ Kb8 20.Hxf3 He1+ 21.Kc2
21...Wc8 22.Hg3+ Se5+ 23.Kb3 Hd1+ 24.Ka3 Wc5 25.b4 Wc3+ 0-1.
Ale nawet najwięksi mistrzowie mają chwile słabości. W partii z reprezentantem gospodarzy lider przez wiele posunięć miał przegraną pozycję.
L. Asztalos - A. Alechin [C11]
Bled 1931
1.e4 e6 2.d4 d5 3.Sc3 Sf6 4.Gg5 dxe4 5.Sxe4 Ge7 6.Gxf6 gxf6 7.Sf3 b6 8.Gb5+ c6 9.Gd3 Gb7 10.He2 Hc7 11.0-0-0 a6 12.Whe1 Sd7 13.Kb1 c5 14.dxc5 bxc5 15.Sg3 Sb6 16.Sh5 c4 17.Ge4 Sa4 18.He3 h6 19.Gxb7 Hxb7 20.Hd4
20...Wb8
21.b3 Hc6
22.Sxf6+ Gxf6 23.Hxf6 cxb3 24.axb3
24...Sc3+ 25.Kc1 Wf8 26.Wd3
26...Sd5 27.He5 Wc8 28.We2 Sb4 29.Wd6 Hc5 30.Hxc5 Wxc5 31.Kb2 Ke7 32.Wb6 a5 33.Se5 Wfc8 34.Wb7+ W8c7 35.Wxc7+ Wxc7 36.g3 f6 37.Sf3
37...e5 38.Wd2 Ke6 39.Se1 Sd5 40.c4 Se7 41.Ka3 Kf5 42.Wd6 Sc6 43.Sc2 Ke4 44.Wxf6 Sd4 45.Kb2 a4 46.Kc3 axb3 47.Sxd4 exd4+ 48.Kxb3 Kd3 49.Wf3+ Ke2 50.Wf4 Kd3 51.Wf3+ Ke2 52.Wf4 1/2.
Piękna kombinacja udała się reprezentantowi Szwecji, który w tamtym czasie należał do wyjątkowo obiecujących graczy, ale ostatecznie nie rozwinął swego talentu również wskutek skłonności do używek.
G. Stoltz - S. Tartakower [D30]
Bled 1931
1.d4 d5 2.c4 e6 3.Sf3 Sf6 4.Gg5 Ge7 5.Sbd2 Sbd7 6.e3 0-0 7.Gd3 c5 8.0-0 b6 9.Hc2 h6 10.Gh4 Gb7 11.Wad1 cxd4 12.exd4 dxc4 13.Sxc4 Gxf3 14.gxf3 Sh5 15.Gg3 Sxg3 16.hxg3 Sf6 17.He2 Wc8 18.f4 Wc7 19.Gb1 Gd6 20.a3 He7 21.Wfe1 Wd8 22.Se3 Wcd7 23.f5 e5 24.Sc4 exd4 25.Hf3 Hf8 26.Wxd4 Gc7 27.Wxd7 Wxd7 28.Kg2 Hc5 29.Ga2 b5 30.b4 Hd4 31.Se3 Hc3 32.We2 Hxa3 33.Ha8+ Kh7 34.Sd5 Sxd5 35.Gxd5 Hd3 36.Gf3 Gd8 37.We8 Hd4 38.Ge4 Hf6
39.We6! Hd4 40.Hc6 Gb6 41.We8 Hxf2+
42.Kh3 Hf1+ 43.Kh4 Gd8+ 44.f6+ g6 45.Gxg6+ Kxg6 46.Wg8+ Kh7 47.He4+
i w obliczu nieuchronnego mata czarne poddały się (1-0).
Alechin uzyskał 20,5 pkt z 26 partii. Drugi w tabeli Bogolubow zdobył 15 punktów, Nimzowitsch - 14, Kashdan, Vidmar, Flohr i Stoltz - po 13,5. Na przełomie października i listopada w Moskwie odbył się VII czempionat ZSRR. Zwyciężył zdecydowanie 20-letni Michał Botwinnik (13,5 z 17), drugi był Riumin (umarł w młodym wieku na gruźlicę), za nim na metę dotarła koalicja w składzie: Ałatorcew, Bohatyrczuk, Werliński i Judowicz.
Już wtedy Botwinnik tworzył przykłady monumentalnej strategii, jak w poniższej partii, gdzie zastosował swój firmowy system przeciwko partii angielskiej.
V. Kirilov - M. Botwinnik [A34]
1931
1.c4 c5 2.Sc3 Sf6 3.g3 d5 4.cxd5 Sxd5 5.Gg2 Sc7 6.Sf3 Sc6 7.0-0 e5 8.b3 Ge7 9.Gb2 0-0 10.Wc1 f6 11.Se1 Gf5 12.Sa4 Sa6 13.Ga3 Ha5 14.Sc2 Wfd8 15.Se3 Ge6 16.d3 Wac8 17.Sc4 Hc7 18.Sd2 b6 19.Gb2 Hd7 20.We1
20...Sd4
21.Sc3 Sb4 22.Sf3 Sxa2!
23.Sxd4 Sxc3 24.Wxc3 cxd4 25.Wxc8 Wxc8 26.e3 Gb4 27.We2 Gc3 28.exd4 Gxb2 29.Wxb2 Hxd4 30.Wa2 a5 31.Wa4 Hc3 32.Wh4 Hc1 0-1.
Niewielu obserwatorów doceniło ważność informacji, jaka dotarła pod koniec roku z Niemiec. 13 grudnia w Berlinie został założony Wielkoniemiecki Związek Szachowy, do którego - zgodnie ze statutem - mogli należeć tylko Niemcy o aryjskim pochodzeniu. Był to kolejny dowód groźnych przemian zachodzących w Niemczech, co już niebawem miało doprowadzić do demontażu ogólnoświatowego ładu.
Tomasz Lissowski