Napisał: Henryk Konaszczuk
Ignatz Kolisch był wielką osobowością XIX-wiecznych szachów. Dzięki różnorodnym talentom dane mu było osiągnąć tak wiele: wspaniałe wyniki szachowe, wielką fortunę i tytuł barona Cesarstwa Austrowęgierskiego. W swoim czasie niemiecki historyk Ludwig Bachmann (1856-1937) określił go mianem "jednej z najwspanialszych szachowych gwiazd".
Urodził się 6. 04. 1837 w Bratysławie w dobrze prosperującej rodzinie żydowskiej. Swoją edukację kontynuował w Wiedniu i krótko w Mediolanie (z zakresu bankowości). Już w wieku 19 lat, podczas pobytu w Wiedniu, dał się poznać jako błyskotliwy szachista.
Chęć zmierzenia się z wielkimi "świata szachowego", w tym również z samym Paulem Morphym, który w tym czasie odbywał swoje triumfalne tournee po Europie, pchnęła go w 1859 roku do Paryża. Jak każdy marzący w owym czasie o sławie szachista trafił do Café de la Régence. Morphy jednak opuścił był już Europę i młodzieńcze marzenia Kolischa rozegrania z nim meczu nie ziściły się. Poznał tam natomiast hrabiego Kuszelewa - Bezborodko. Ten arystokrata - oryginał, prezydent szachowego klubu w St. Petersburgu, honorowy członek wielu szachowych klubów w Europie, zauroczony błyskotliwą, pełną odważnych kombinacji grą swego młodego przyjaciela, widział już w swojej wyobraźni mecz swojego sekretarza z tym wielkim geniuszem szachowym. Razem odbywają podróż po Europie, podczas której Kolisch rozgrywa kilka meczów. W 1860 roku pokonuje w Paryżu Harrwitza (+2-1=1) i w partiach towarzyskich remisuje z Anderssenem (+5-5=1). W tym samym roku wyjeżdża do Anglii i w Manchesterze wygrywa z Horwitzem (+3-1), zaś w Londynie z Barnesem (+10-1) oraz remisuje z Owenem (+4-4). Wygrywa również mały turniej w Cambridge, rozgrywany w systemie K. O. W 1861 roku na podobnym turnieju w Bristolu jest trzeci. Nieznacznie przegrywa mecz w Londynie z Anderssenem (+3-4=2) oraz z L. Paulsenem (+6-7=18). Ten ostatni pojedynek ze względu na przedłużającą się ilość partii zostaje przerwany i uznany za nierozstrzygnięty.
W 1862 roku, podczas trwania II międzynarodowego turnieju londyńskiego, zostaje przez swego chlebodawcę zaproszony do St. Petersburga. Jest to pierwsza wizyta tak znanego szachisty w Rosji. Tam rozgrywa dwa mecze. W pierwszym pokonuje Szumowa (+6-2) a w drugim remisuje z S. Urusowem (+2-2). Nie udało mu się natomiast spotkać przy szachownicy podczas tego pobytu z największym przedstawicielem szachów rosyjskich czyli z Aleksandrem Pietrowem (wtedy już dość sędziwym). Kiedy Kolisch przybył do Petersburga, Pietrow z ważnych powodów właśnie opuścił to miasto. Kiedy powrócił, Kolisch już odjechał...
W lutym 1863 roku Kolisch powrócił do Paryża i tam spotkał Morphy�ego. Próby rozegrania meczu zakończyły się niepowodzeniem. Morphy, od dawna stroniący od gry, odmówił tłumacząc, że Kolisch przegrał swe mecze z jego �starymi� przeciwnikami, z Anderssenem i Paulsenem. W 1864 roku w Paryżu Kolisch rozgrywa "na pocieszenie" dwa mecze. W pierwszym remisuje z Hirschfeldem (+4-4), w drugim pokonuje polskiego emigranta S. Rosenthala (+7-1).
W latach 1864-67 pochłonięty finansowymi spekulacjami Kolisch z mniejszą uwagą zajmuje się szachami. W 1867 roku wraca na scenę i bierze udział w międzynarodowym turnieju w Paryżu. Wyprzedzając Winawera, Steinitza i Neumanna zdobywa pierwszą nagrodę. To jego największy szachowy sukces. Jako nagrodę otrzymuje cenną wazę z Servres o wartości ok. 4000 franków - dar późniejszego cesarza Napoleona III - oraz 400 franków w gotówce.
Po tym turnieju Kolisch praktycznie kończy swoją szachową karierę. Zdobytą nagrodę sprzedaje, by pomnożyć kapitał potrzebny do spekulacji finansowych, co później zarzuci mu Steinitz. Słusznie, ale Kolisch był przede wszystkim finansistą, a dopiero później szachistą. W rok po paryskim turnieju poznaje barona Alberta Rotschilda, najpotężniejszego magnata finansowego tego okresu i zarazem największego mecenasa szachowego. Przyjaźń z nim otwiera mu nowe perspektywy. W 1871 roku przy jego pomocy otwiera mały bank w Wiedniu, który w przeciągu dwóch lat nabiera rozmachu, czyniąc Kolischa bogatym. Niedługo po tym Kolisch staje się właścicielem wielkiego banku komercyjnego w Paryżu, co w końcu lat 1870-tych przynosi mu wielką fortunę. Ukoronowaniem tych sukcesów jest tytuł barona niemieckiej Saksonii, który otrzymuje w Wiedniu w 1881 roku.
W okresie tym rzadko zajmuje się już grą. Jedynie w latach 1872-73 bierze udział w korespondencyjnym meczu przez telegraf pomiędzy Wiedniem a Londynem, złożonym z dwóch partii i zakończonym po 20 miesiącach gry zwycięstwem teamu angielskiego Steinitz - Potter w stosunku 1.5:0.5. Prężnie działa natomiast na polu organizacyjnym. Sponsoruje wiele turniejów szachowych. Głównie dzięki niemu odbywa się międzynarodowy turniej szachowy w Baden - Baden w 1870 roku. Wspólnie z baronem Rotschildem finansują turnieje w Wiedniu w latach 1873 i 1882. Ma również znaczny udział w tworzeniu funduszu nagród w londyńskim turnieju 1883 roku oraz w innych szachowych przedsięwzięciach, sponsoruje też wiele klubów szachowych.
Zmarł w Paryżu 30. 04. 1889 w wieku zaledwie 52 lat. Przez wiele lat po jego śmierci w Wiedniu były organizowane memoriały szachowe dla uczczenia pamięci tej wybitnej postaci. Wilhelm Steinitz w swoim "International Chess Magazine" w maju 1889 roku napisał:
"Jako szachista Kolisch należał, podczas swej krótkiej i wspaniałej kariery, do starej szkoły. W najbardziej wybitny sposób był obdarzony oryginalnością, jasnością i głębią kombinacji, co czyniło go jednym z najbardziej zręcznych i pomysłowych generałów w prowadzeniu ataku na królewskim skrzydle, jacy kiedykolwiek pojawili się na szachowej arenie. Nie miał sobie równego w dawaniu wielkich forów słabszym graczom, a kilka jego partii bez hetmana lub wieży należy do najsubtelniejszych. W jego praktyce meczowej i turniejowej uwidoczniły się pierwsze zwiastuny stylu ostrożnego, który polega na dążeniu do utrzymania równowagi na całej szachownicy i do wykorzystania najdrobniejszej przewagi w dowolnym punkcie. W tym jednak względzie ustępuje on nieco swemu wielkiemu przeciwnikowi L. Paulsenowi, którego można uważać za pierwszego pioniera nowoczesnej szkoły. Kolisch niewątpliwie przewyższał Paulsena w odszukiwaniu taktycznego zakończenia na królewskim skrzydle oraz blaskiem i oryginalnością koncepcji kombinacji, a pod względem stylu, ze wszystkich przeciwników, z jakimi spotykał się w meczach, oddałby palmę pierwszeństwa tylko Anderssenowi.
Podsumowując jego osiągnięcia musimy uznać Kolischa za słabszego niż Paulsen gracza meczowego, natomiast jego główne zwycięstwo w Paryżu nie pozwala umieścić go - jako gracza turniejowego - w jednym szeregu z Anderssenem, który trzykrotnie z rzędu, mianowicie: w Londynie 1851, Londynie 1862 oraz Baden-Baden 1870 bronił honorów przeciwko znacznie silniejszym przeciwnikom niż ci, na jakich Kolisch natknął się w Paryżu. Trzeba jednak stwierdzić, iż Kolisch miał niewielką wiedzę teoretyczną i że swoje znaczące sukcesy zawdzięczał przede wszystkim oryginalności talentu, co niewątpliwie zapisuje jego imię pomiędzy największymi mistrzami tego wieku".
Poniżej zamieszczamy kilka jego partii, z których zwłaszcza pierwsza jest przepięknym przykładem kombinacyjnego talentu.
Mandolfo - Kolisch,I (C26)
Café de la Régence 1859
(czarne grają bez wieży a8)
1.e4 e5 2.Gc4 Sf6 3.Sc3 c6 4.d3 b5 5.Gb3 a5 6.a4 b4 7.Sa2 d5 8.exd5 cxd5 9.Sf3 Sc6 10.He2 Gg4 11.0-0 Gc5 12.Gg5 h6 13.h3 h5 14.hxg4 hxg4 15.Sxe5 Sd4 16.He1
16. ... Se4 17.Gxd8 Sg3 18.Sc6+ Sde2+ 0-1.
W literaturze światowej partia ta drukowana jest również z odwróceniem kolorów; podawane są też inne miejsca jej rozegrania i inne daty.
Schulten, J - Kolisch, I (C31)
Paryż 1860
1.e4 e5 2.f4 d5 3.exd5 e4 4.Sc3 Sf6 5.d3 Gb4 6.Gd2 e3 7.Gxe3 0-0 8.Gd2 Gxc3 9.Gxc3 We8+ 10.Se2 Sxd5 11.Hd2 Se3 12.Ge5 Sxf1 13.Wxf1 f6 14.Gc3 Gg4 15.Wf2 Hd5 16.Kf1 Sc6 17.h3 Gxh3 18.gxh3
18. ... Wxe2 19.Kxe2 We8+ 20.Ge5 Sxe5 21.He3 Kf7 22.Hg3 Sc4+ 23.Kf1 Hh1+ 24.Hg1 Hxh3+ 25.Wg2 Sd2+ 26.Kf2 He3 mat.
Kolisch,I - Anderssen,A (C39)
Paryż 1860
1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Sf3 g5 4.h4 g4 5.Se5 h5 6.Gc4 Wh7 7.d4 f3 8.gxf3 d6 9.Sd3 Ge7 10.Ge3 Gxh4+ 11.Kd2 Gg5 12.Sc3 Gxe3+ 13.Kxe3 Hg5+ 14.f4 Hg7 15.e5 Gf5 16.Sb5 Sa6 17.exd6 0-0-0 18.Se5 cxd6
19.Sxf7 We8+ 20.Kd2 Kb8 21.Sfxd6 Wf8 22.He2 Gg6 23.Wae1 Sb4 24.f5 Hh6+ 25.Kc3 1-0.
Kolisch,I - Anderssen,A (B40)
Londyn 1861 (3 partia meczu)
1.e4 c5 2.Sf3 e6 3.d4 cxd4 4.Sxd4 Sf6 5.Gd3 Sc6 6.Ge3 d5 7.exd5 exd5 8.0-0 Gd6 9.h3 h6 10.Sc3 0-0 11.Hd2 We8 12.Wad1 Gc7 13.Wfe1 Hd6 14.Sf3 a6 15.Gxh6 Wxe1+ 16.Wxe1 gxh6 17.Hxh6 Se4 18.Hh5 f5
19.Sxd5 Hxd5 20.Gxe4 Hd7 21.Gd5+ Kg7 22.Hg5+ 1-0.
Kolisch,I - Paulsen,L (C51)
Londyn 1861 (2 partia meczu)
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gc4 Gc5 4.0-0 Sf6 5.b4 Gxb4 6.c3 Ge7 7.d4 exd4 8.cxd4 Sxe4 9.d5 Sa5 10.Gd3 Sc5 11.Ga3 Nxd3 12.Hxd3 0-0 13.d6 cxd6 14.Sc3 b6 15.Sd5 Sb7 16.Gb2 Sc5 17.He3 Se6 18.Sd4 Gf6
19.Sc6 dxc6 20.Sxf6+ gxf6 21.Hh6 d5 22.Gxf6 Hd6 23.f4 We8 24.Wf3 1-0.
Kolisch,I - Paulsen,L (C50)
Londyn 1861 (20 partia meczu)
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gc4 Gc5 4.0-0 Sf6 5.d3 d6 6.Gg5 h6 7.Gh4 Gg4 8.h3 Gh5 9.c3 g5 10.Gg3 Hd7 11.b4 Gb6 12.Sbd2 g4 13.hxg4 Gxg4 14.a4 a5 15.Gb5 axb4 16.cxb4 Sh7 17.Hc2 Sg5 18.Sh4 Se6 19.Sb3 Ke7 20.a5 Gd4 21.Wac1 Sxb4 22.Hc4 c6 23.Hxb4 cxb5 24.Sf5+ Gxf5 25.exf5 Sc5 26.Sxd4 Sxd3 27.Hd2 Sxc1 28.Wxc1 exd4 29.Hxd4 Whg8
30.We1+ Kd8 31.Hf6+ Kc8 32.Wc1+ Kb8 33.Gxd6+ Ka7 34.Hd4+ 1-0.
Kolisch,I - Szumow,I (C51)
St. Petersburg 1862 (4 partia meczu)
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gc4 Gc5 4.b4 Gxb4 5.c3 Gc5 6.0-0 d6 7.d4 exd4 8.cxd4 Gb6 9.d5 Hf6 10.dxc6 Hxa1 11.Hb3 Hf6 12.e5 dxe5 13.We1 bxc6 14.Gg5 Hd6 15.Sxe5 Ge6
16.Sxf7 Kxf7 17.Wxe6 Gxf2+ 18.Kxf2 Hd4+ 19.Kf1 Kf8 20.Ha3+ c5 21.Hf3+ 1-0.
Urusow, S - Kolisch, I (C52)
St. Petersburg 1862
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gc4 Gc5 4.b4 Gxb4 5.c3 Ga5 6.d4 He7 7.Ga3 Hf6 8.0-0 Gb6 9.dxe5 Sxe5 10.Sxe5 Hxe5 11.Kh1 g5 12.Hh5 Hg7 13.f4 gxf4 14.Wxf4 d6 15.e5 Sh6 16.exd6 0-0 17.d7 Gxd7 18.Gxf8 Wxf8 19.Sa3 We8 20.Ge2
20...We5 21.Hf3 Gc6 22.Hf1 Wf5 23.Wd1 Hg5 24.Wxf5 Sxf5 25.Wd3 Ge3 26.Wxe3 Sxe3 27.Hf2 Gxg2+ 28.Kg1 Gf3+ 29.Hg3 Hxg3+ 30.hxg3 Gxe2 31.Kf2 Sc4 0-1.
Hirschfeld,P - Kolisch,I (C39)
Paryż 1864 (8 partia meczu)
1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Sf3 g5 4.h4 g4 5.Se5 Sf6 6.Gc4 d5 7.exd5 Gd6 8.d4 Sh5 9.Gb5+ c6 10.dxc6 bxc6 11.Sxc6 Sxc6 12.Gxc6+ Gd7 13.Gxd7+ Hxd7 14.0-0 0-0 15.Sc3 Wae8 16.Sd5 Hf5 17.c4 Sg3 18.We1
18...f3! 19.gxf3 gxf3 20.Ge3 Wxe3 0-1.
De Vere,C - Kolisch,I (C84)
Paryż 1867
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 a6 4.Ga4 Sf6 5.0-0 Ge7 6.Sc3 b5 7.Gb3 d6 8.d3 0-0 9.Se2 Gg4 10.c3 Gxf3 11.gxf3 Hd7 12.Sg3 Hh3 13.Gd5 Sxd5 14.exd5 Sd8 15.Kh1 f5 16.Wg1 f4 17.Se4 Sf7 18.d4 Sh6 19.Hd3 Kh8 20.b3 Wf5 21.Ga3 Wh5 22.Wg2
22... Sg4 23.Kg1 Sxh2 24.Wd1 Sxf3+ 25.Kf1 Hh1+ 26.Ke2 Sxd4+ 27.cxd4 Hxg2 28.Hf3 Hxf3+ 29.Kxf3 exd4 30.Wxd4 Wf5 0-1.
Neumann,G - Kolisch,I (C65)
Paryż 1867
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 Sf6 4.0-0 Ge7 5. Sc3 d6 6. Gxc6+ bxc6 7.d4 exd4 8.Sxd4 Gd7 9.f4 0-0 10.Hd3 Wb8 11.b3 c5 12.Sf3 Gc6 13.We1 We8 14.Sd5 Sxd5 15.exd5 Gf6 16.Wxe8+ Gxe8 17.Wb1 Gd7 18.Gd2 Hc8 19.We1 Gf5 20.Hc4 Hd7 21.c3 We8 22.h3 Wxe1+ 23.Sxe1 He8 24.g4 Gd7 25.a4 c6 26.Kf1 h6 27.Ha6 cxd5 28.Hxd6 d4 29.c4 Gc6 30.Hxc5 He4 31.Hd6 Gh4 32.Hb8+ Kh7 33.He5 Hh1+ 34.Ke2 Ge4 35.Hxd4 f5 36.gxf5 Hh2+ 37.Kd1 Gxe1 38.Kxe1 Hh1+ 39.Ke2 Hf3+ 40.Ke1 Gd3 (patrz diagram) 0-1.
Steinitz,W - Kolisch,I (C38)
Paryż 1867
1.e4 e5 2.f4 exf4 3.Sf3 g5 4.Gc4 Gg7 5.0-0 d6 6.d4 h6 7.g3 g4 8.Se1 f3 9.c3 Se7 10.h3 h5 11.Sxf3 gxf3 12.Hxf3 Gxh3 13.Hxf7+ Kd7 14.Hxg7 Gxf1 15.Gxf1 Hg8 16.Gh3+ Kd8 17.Hxg8+ Wxg8 18.Gf4 Sd7 19.Sa3 Sf6 20.Ge6 Wg6 21.We1 h4 22.e5
22. ... Sh5 23.exd6 Sxf4 24.dxe7+ Ke8 25.Gf5 Wxg3+ 26.Kh1 Sd5 27.Sb5 a6 28.Ge4 axb5 29.Gxd5 c6 30.Gg2 Wg7 31.d5 Wxe7 32.Wf1 cxd5 33.Gxd5 Wd8 34.c4 bxc4 35.Gxc4 Wd2 36.b4 We4 37.Gf7+ Ke7 38.Gb3 Wee2 39.Wa1 Wh2+ 40.Kg1 Wdg2+ 41.Kf1 h3 0-1.
Winawer,S - Kolisch,I (B21)
Paryż 1867
1.e4 c5 2.f4 e6 3.Sf3 d5 4.Gb5+ Gd7 5.Gxd7+ Sxd7 6.exd5 exd5 7.0-0 Gd6 8.Sc3 Se7 9.d3 Sf6 10.Kh1 a6 11.d4 Hc7 12.dxc5 Gxc5 13.Se5 0-0 14.Wf3 Wad8 15.Sd3 Ga7 16.f5 d4 17.Se2 Sed5 18.Sef4 Wfe8 19.Sxd5 Sxd5 20.Wg3 Se3 21.Gxe3 dxe3 22.Hg4 f6 23.He2 We4 24.Wf3 Wc4 25.Wc1 Ha5 26.Wd1 Hxa2 27.Sb4
27. ... Wxd1+ 28.Hxd1 Wd4 29.He1 Wxb4 30.g3 Hd5 31.Kg2 Hd2+ 0-1.
Henryk Konaszczuk