Odchodzi w mrok zapomnienia generacja Karpowa. Jej lider przestał już czarować lekkością, z jaką kiedyś zamieniał mikroskopijne przewagi w turniejowe zwycięstwa. Jeśli nie zniknął zupełnie z pola widzenia kibiców, to dlatego, że angażuje się w rozmaite akcje popularyzatorskie i propagandowe (list "trzech panów K.") oraz sygnuje nowo wydawane książki szachowe.
Huebner, Adorjan, Lubojevic, Timman, Andersson, Ribli i Mecking, a spośród dawnych reprezentantów ZSRR: Kuzmin, Podgajec, Kuprejczyk, Waganian i Makaryczew; wszyscy oni już dawno rozstali się z pierwszą setką listy rankingowej i marzeniami o wielkich turniejowych triumfach. Jak mieliby nadążyć za młodszymi o 30 lat rywalami, którzy w swoich notebookach mają zgromadzoną całą wiedzę szachową, niegdyś będącą udziałem garstki wtajemniczonych? Wielka sława międzynarodowa przeszła tuż obok arcymistrza Jurija Bałaszowa, rocznik 1949. W drugiej połowie lat 60. XX wieku należał on do wąskiej grupki juniorów, z którymi federacja szachowa ZSRR wiązała nadzieje na wychowanie następców Petrosjana, Tala i Spasskiego.
Początek kariery Bałaszowa był udany: mistrz w wieku 15 lat, finalista mistrzostw ZSRR w 20 roku życia, arcymistrz w 1973 roku (przypomnijmy, że powojenna Polska nie mogła się pochwalić nawet jednym takim tytułem aż do 1976 roku). Bałaszow reprezentował aktywny pozycyjny styl, ale zmuszony okolicznościami nie unikał walki taktycznej. Miał bardzo obszerny repertuar debiutowy, a dzięki encyklopedycznej wiedzy mógł grać obydwoma kolorami najbardziej pryncypialne warianty partii hiszpańskiej, obrony sycylijskiej, obrony Nimzowitscha i obrony Gruenfelda. Czternastokrotny finalista mistrzostw ZSRR, kilkakrotnie stawał na podium dla zwycięzców, ale nigdy nie zdobył medalu z najcenniejszego kruszcu. Wydaje się, że Jurij nie posiadł umiejętności "wykoszenia do zera" słabszych rywali, a wierząc w niezmienne zasady i kanony, grał zawsze w klasyczne szachy Capablanki i Smysłowa. Toteż tylko raz wystąpił na olimpiadzie szachowej (Malta 1980), był natomiast pewnym punktem reprezentacji ZSRR na licznych drużynowych mistrzostwach Europy i olimpiadach studenckich.
Czterokrotnie grał w turniejach międzystrefowych (1976, 1979, 1982 i 1985), ze zmiennym jednak szczęściem, co w pewnej mierze mogło wynikać z jego niezbyt mocnego zdrowia. Bałaszowa lista nagrodzonych miejsc w turniejach jest bardzo długa; wymieńmy tylko pierwsze lokaty: Halle 1975, Karlovac 1975, Monachium 1979, Wijk an Zee 1982, Helsinki 1984, Dortmund 1987, Mińsk 1987. Trzykrotnie Karpow zaprosił Jurija do swojej ekipy podczas meczów o mistrzostwo świata; trudno o lepsze potwierdzenie klasy gry i wiedzy teoretycznej.
W ostatniej dekadzie XX wieku Bałaszow nie odnosił już poważniejszych sukcesów. W tym okresie wielokrotnie startował w Polsce: Warszawa 1990, Katowice 1991 i 1992, Wisła 1992. W wielkich bazach partii można znaleźć zapisy jego pojedynków z tego okresu, gdzie w walce z mało znanymi zawodnikami zadowalał się tylko remisami, a niekiedy nawet musiał pogodzić się z porażką. W silnie obsadzonym turnieju potrafił zremisować większość partii we wczesnej fazie debiutowej, jak chociażby na mistrzostwach Rosji w Eliście w 1994 roku.
Obecnie nikt już nie wspomina Bałaszowa jako gracza - encyklopedysty. Młodzi błyskawicznie przyswoili sobie dorobek dzisiejszych pięćdziesięciolatków i pogłębili wiedzę o otwarciach o kilka następnych poziomów. Taka jest kolej rzeczy. Ale stare, dobre partie Jurija Bałaszowa pozostaną w skarbnicy szachów na zawsze.
J. Bałaszow - P. Keres [C92]
Tallinn 1973
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 a6 4.Ga4 Sf6 5.0-0 Ge7 6.We1 b5 7.Gb3 d6 8.c3 0-0 9.h3 Sd7 10.d4 Gb7 11.Sbd2 Gf6 12.Sf1 Se7 13.S1h2 c5 14.Sg4 Sg6 15.a4 Ge7 16.Gc2 Sh4 17.S:h4 G:h4 18.d:e5 d:e5 19.Se3 Gg5 20.He2 c4 21.Wd1 Gc6 22.Wd6 G:e3 23.G:e3 Hc7 24.Wad1 Wfe8 25.b3 c:b3 26.G:b3 Sf8 27.Hh5 We7 28.Gg5 We6 29.Gd8 Hb7 30.G:e6 S:e6 31.a5 h6 32.H:e5 b4 33.c:b4 Ga4
34.Wb6! Hc8 35.Wd3 S:d8 36.Wg3 f6 37.W:g7+ K:g7 38.H:f6+ Kg8 39.Hg6+ Kf8 40.Wf6+ 1-0.
J. Bałaszow - W. Schmidt [B02]
Halle 1976
1.e4 Sf6 2.Sc3 d5 3.e5 Sfd7 4.f4 (Do zbadanych pozycji prowadzi 4.d4 e6 5.f4 c5 6.Sf3 itd.) 4...e6 5.Sf3 c5 6.d3 Sc6 7.g3 Ge7 8.Gg2 0-0 9.0-0 f6 (Inny plan to 9...Wb8.) 10.e:f6 S:f6 11.He2 We8 12.Gd2 Gd6 13.h3 h6 14.Wae1 e5 15.f:e5 S:e5 16.S:e5 W:e5 (Gorsze 16...G:e5 17.Hf3 d4 18.Sd5 S:d5 19.H:d5+ H:d5 20.G:d5+ Kh8 21.Gf4 i wygrywa.)
17.Hd1! a6?(Po 17...W:e1 18.H:e1 d4 19.Sb5 Gb8 20.Gf4 G:f4 21.W:f4 a6 22.Sa3 Wa7 czarne mogły się długo bronić.)
18.Gf4! W:e1 19.H:e1 G:f4 20.W:f4 d4 (Jeśli 20...Hd6, to 21.S:d5! S:d5 22.He8+ Kh7 23.Ge4+.) 21.Sd5 S:d5 (21...Sh5 22.Se7+ Kh8 23.Wf8+!.) 22.G:d5+ Kh8 (22...H:d5 23.He8+ Kh7 24.Wf8.) 23.He5 1-0; je?li 23...G:h3, to 24.Wh4.
E. Swiesznikow - J. Bałaszow [C02]
Moskwa 1976
1.e4 c5 2.c3 e6 3.d4 d5 4.e5 Sc6 5.Sf3 Gd7 6.d:c5?! (Z przestawieniem posunięć powstała pozycja z obrony francuskiej. Ogólnie aprobowane kontynuacje to 6.a3 i 6.Ge2.) 6...G:c5 7.Gd3 Sge7 8.0-0 Sg6 9.We1 Hc7 10.G:g6? (10.He2.) 10...f:g6! (Czarne stoją znacznie lepiej. Bałaszow ustawia figury na wysunięte placówki, a następnie rozpoczyna kombinowany atak na obu skrzydłach.) 11.Gf4 0-0 12.Gg3 Se7 13.Sbd2 Sf5 14.Sb3 Ga4 15.Kh1 Hb6 16.Hc2 Wac8 17.We2 h6 18.h3 g5 19.Gh2 Wc7 20.Se1 Ge7 21.Hd1 Wc4 22.Wd2
22...g4! (Początek taktycznych operacji.) 23.h:g4 Se3! 24.He2 (Jeśli 24.fe, to 24...Wf1+ 25.Gg1 H:e3 z wygraną czarnych.) 24...S:g4 25.f3 S:h2 26.Sd4 (26.K:h2 Wh4+ 27.Kg3 Hg1 28.Wd4 G:b3 29.ab W:d4 30.c:d4 Gh4+ 31.Kg4 Hh2 i mat w 3 ruchach.) 26...Gc5 27.K:h2 G:d4 28.c:d4 W:d4 29.Wc1 Wh4+ 30.Kg3 Gb5 31.Hf2 Hd8 32.He3 d4 33.Wcd1 Whf4 34.H:f4 W:f4 35.K:f4 Hg5+ (i mat w następnym ruchu.) 0-1.
J. Bałaszow - B. Gulko [D87]
Leningrad 1978
1.d4 Sf6 2.c4 g6 3.Sc3 d5 4.c:d5 S:d5 5.e4 S:c3 6.b:c3 Gg7 7.Gc4 0-0 8.Se2 Hd7 9.0-0 b6 10.e5!
(Indyjski goniec czarnych pozostanie statystą a? do końca partii.) 10...Gb7 11.Sf4 e6 12.Hg4 c5 13.Ge3 Sc6 14.Wad1 c:d4 15.c:d4 Wfd8 16.h4! Wac8 17.h5 Sb4 18.Gb3 Ge4 (Groziło 19.hg hg 20.S:g6! fg 21.G:e6+.) 19.h6 Gf5 20.Hg3 Gh8 (20...G:h6? 21.Sh5 +-; 20...Gf8 21.Sh5 Ge7 22.Gg5.) 21.Sh5 Kf8 22.Sf4 Gc2 23.Gd2 a5 24.G:b4+ a:b4 25.G:c2 W:c2 26.Hb3 Hc7 27.H:b4+ Kg8 28.a4 Wc4 29.Hb5 Kf8 30.Se2 Wd5 31.Hb3 Ke8 (31...f6 32.f4) 32.Wb1 Wd8 33.Wfd1 Wc2 34.Wdc1 Wc8 35.W:c2 H:c2 36.Hb5+ 1-0.
Mogło jeszcze nastąpić 36...Hc6 37.Wc1! H:b5 38.W:c8+ Kd7 39.ab K:c8 40.f4 i, jak pisał A. Macukiewicz w broszurce "Zasada ograniczenia" (Moskwa 1982), "białe z łatwością wygrywają, nawet bez włączenia króla do walki".
M. Tal - J. Bałaszow [B96]
Leningrad 1977
1.e4 c5 2.Sf3 d6 3.d4 c:d4 4.S:d4 Sf6 5.Sc3 a6 6.Gg5 e6 7.f4 Hc7 8.G:f6 g:f6 (Struktura znana z partii Botwinnika.) 9.Ge2 Sc6 10.Sb3 Hb6! (10...b5 11.Gh5 Hb6 12.Hf3 b4 13.Se2 a5 14.0-0-0 Gd7 15.Sbd4 Wc8 16.Kb1 Wg8 17.Wd2 Ge7 18.S:c6 H:c6 19.Sd4 Hc4 20.e5 f5 21.g4 fg 22.He4? Lanka-Juferow, Leningrad 1977.) 11.Hd2 h5 12.a4 (Lepieszkin za lepsze uważał 12.0-0-0 Gd7 13.Whf1.) 12...Sa5 13.S:a5 H:a5 14.0-0 Gd7 15.Kh1 Wc8 16.Hd4 Ge7 17.Gf3 Hc5 18.Hd2 Gc6 19.Wfb1 a5 20.He2 Gd8 21.Wd1 Kf8 22.Wd3 h4 23.Gg4 Gb6
24.Sd5?! e:d5! 25.Wc3 (25.G:c8 de 26.Wc3 Hf2 27.H:f2 G:f2 te? wygląda dobrze dla czarnych.) 25...H:c3! 26.b:c3 We8 27.Hd2 d:e4 28.Gd7 Gc5 29.G:c6 (Nie pomaga 29.G:e8 K:e8 30.c4 e3 31.He2 Wg8.) 29...b:c6 30.He2 f5 (Rzadko kiedy można było oglądać Tala równie bezradnego, jak w tej partii.) 31.Wb1 Kg7 32.h3 Wb8 33.Wd1 Wb2 34.Kh2 Wh6 35.g4 h:g3+ 36.Kg2 Wh4 37.K:g3 Wh6 38.h4 Wg6+ 39.Kh3 Wg4 40.Hd2 Wb8 41.He1 Wh8 42.c4 (Białe poddały się, bo mogło nastąpić 42...d5 i 43...Ge7.) 0-1.
R. Waganian - J. Bałaszow [E16]
Vilnius 1980
1.Sf3 Sf6 2.c4 e6 3.d4 Gb4+ 4.Sbd2 b6 5.g3 Gb7 6.Gg2 0-0 7.0-0 d5 8.c:d5 e:d5 9.a3 Gd6 10.b4 Sbd7 11.Gb2 We8 12.We1 Se4 13.S:e4 d:e4 14.Sd2
14...b5! (Widać rękę mistrza. Białe dostają pozbawioną perspektyw pozycję na pograniczu przegranej.) 15.Hc2 He7 16.Sf1 Sb6 17.Se3 He6 18.Gc3 Sd5 19.S:d5 G:d5 20.Gd2 c6 21.Hc3 Hg6 22.Hc1 h5 23.Gf4 Ge7 24.Hc3 h4 25.Wec1 Hf5 26.e3 (Teraz w niewygodnej sytuacji znajdzie się goniec f4.) 26...h3 27.Gf1 Hd7 28.a4 a6 29.g4 (Groziło 29....g5.) 29...H:g4+ 30.Gg3 Gd6 31.He1 f5 32.Ge2 Hg5 33.Hf1 f4 34.e:f4 G:f4 35.Wc5 e3 36.H:h3 e:f2+ 37.Kf1 W:e2! 38.K:e2 We8+ 39.Kf1 G:g3 40.H:g3 Hd2 0-1.
J. Van Der Wiel - J. Bałaszow [B17]
Malta 1980 (ol)
1.e4 c6 2.d4 d5 3.Sd2 d:e4 4.S:e4 Sd7 5.Gc4 Sgf6 6.Sg5 e6 7.He2 Sb6 8.Gd3 h6 9.S5f3 c5 10.d:c5 Sbd7 11.b4 b6 12.Sd4 Sd5! 13.Gb2 S:b4 14.Ge4 Ga6 15.Hf3 S:c5!
(Pozycyjna ofiara wieży, być może przygotowana w domowym laboratorium.) 16.G:a8 S:c2+ 17.S:c2 Sd3+ 18.Kd2 S:b2+ 19.Kc1 Sd3+ 20.Kb1 Gc5 21.Sh3 0-0 22.Ge4 (Możliwe 22.Wd1 H:a8 23.W:d3 G:d3 24.H:d3 H:g2 itd.) 22...Se5 23.Hc3? (Po 23.Wd1 S:f3 24.W:d8 W:d8 25.G:f3 białe nie stałyby źle.) 23...Hd6 24.f4 (Wątpliwe, czy np. 24.We1 ratowałoby z opresji.) 24...Sc4 25.Gd3 Sa3+ 26.S:a3 G:d3+ 27.Sc2 Gb4 28.Hb3 Wc8 29.Wd1 Wc3! 30.Sf2 W:b3+ 31.a:b3 G:c2+ 32.K:c2 Hc5+ 0-1