Człowiek, który nie miał wrogów
Podobno taki nie istniał, ale Michaił Botwinnik znany ze swych bardzo surowych krytycznych ocen tak właśnie powiedział o Andre Lilienthalu.
Urodzony 5.05.1911 Lilienthal miał szczęście spotkać się przy szachownicy ze wszystkimi dawnymi MŚ oprócz Steinitza. I nie tylko spotkać ale jak się wkrótce przekonamy wygrywać z nimi w pięknym stylu.
Zacznijmy od najbardziej znanej partii Lilienthala, który bardzo się nią szczycił. To zrozumiałe, bo nie codzień przecież można wygrać ofiarowując hetmana graczowi formatu Capablanki.
Obrona Nimzowitscha [E24]
A. Lilienthal - J. Capablanca
Hastings 1935
1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sc3 Gb4 4.a3 Ta ostra kontynuacja ma i dziś wielu zwolenników. 4...Gc3+ 5.bc3 b6 6.f3 d5 Można także grać 6...Ga6 7.Gg5 h6 8.Gh4 Ga6 9.e4 Gc4 Po 9...de4 10.fe4 g5 11.Gg3 Se4 12.Ge5 z dalszym Hc2 i gd3 białe mają silną inicjatywę. 10.Gc4 dc4 11.Ha4+ Hd7 12.Hc4 Hc6 Grano tu także 12...Sc6 13.Hd3 Sbd7 14.Se2 Wd8 Capablanca zrezygnował z 14...0-0-0 (14...0-0 15.c4!) z uwagi na 15.c4!, co po 15...Se5 16.Hc3 Sc4 17.Wc1 b5 18.a4 a6 19.0-0 Kb7 20.ab5 ab5 21.Hb4 prowadzi do silnego ataku. Jeśli czarne nie wezmą pionka c4 to wciąż muszą się liczyć z d5, a ich skoczki nie mają punktów oporu w centrum. 15.0-0 Białe nie mogą zbudować silnego centrum 14.c4 Se5; lub 15.f4 Sc5. 15...a5 Na 15...Se5 16.Hc2 Sc4 Lilienthal zamierzał grać 17.d5! 16.Hc2 Nie można było 16.f4 Sc5 17.Hc4 He4!; a na 16.Wac1 Se5; Najenergiczniejsze było 16.c4 i np.: 16...Se5 17.Hc3 Sc4 18.Wac1 b5 19.a4! 16...Hc4 17.f4 Uprzedzając g5 białe jednocześnie stwarzają groźbę e5. 17...Wc8 18.f5! Grając tak Lilinethal przewidywał możliwość ofiary hetmana i z niecierpliwością oczekiwał na odpowiedź. 18...e5 19.de5
19...He4Euwe twierdził, że konieczne było 19...Hc5+ 20.Sd4 Se5 21.Gf6 gf6; słusznie oceniając, że czarne mają się dobrze, ale Lilienthal wskazuje na silniejsze 20.Gf2! He5 21.Gd4 He4 (21...Hd6 22.Wae1; 21...He7 22.e5 Se5 23.Sg3 0-0 24.Wae1 Sfd7 25.f6 gf6 26.Sh5) 22.He4+ Se4 23.Gg7 Wh7 24.f6; Prawdopodobie najlepsze było 19...Se5 20.Sf4 Sfd7 21.Wad1 0-0 22.Sd5.
20.ef6! Motywy ofiary to przwaga w rozwoju i niezabezpieczona pozycja czarnego króla. 20...Hc2 21.fg7 Wg8 22.Sd4 He4 Takiego posunięcia, stawiającego króla i hetmana na jednej linii, nie robi się z lekkim sercem, ale inne kontynuacje nie wyglądały lepiej np.: 22...Hd2 23.Wae1+ Se5 24.We5+ Kd7 25.Wd5+ Ke8 26.We1+; lub 22...Hc3 23.Wae1+ Se5 24.We5+ Kd7 25.We7+. 23.Wae1 Sc5 24.We4+ Se4 25.We1 Wg7 26.We4+ 1-0
Osobiście bardzo cenię poniższą partię, w której inny gigant szachownicy został pokonany w czystym pozycyjnym stylu. Pamiętajmy, że Botwinnik w roku 1940 był bardzo silnym szachistą.
Obrona nowoindyjska [E19]
A.Lilienthal - M.Botwinnik
12 Mistrzostwa ZSRR Moskwa 1940
1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sf3 b6 4.g3 Gb7 5.Gg2 Ge7 6.0-0 0-0 7.Sc3 Se4 8.Hc2 Swego czasu wiele nieprzyjemności sprawiła czarnym skromna, jak się wydaje, kontynuacja 8.Se4 Ge4 9.Se1 Gg2 10.Sg2 d5 11.Ha4! c5 12.Ge3 Hd7 ( lepsze 12...cd4 13.Gd4 dc4 14.Hc4 Hc8) 13.Hd7 Sd7 14.cd5 ed5 15.Sf4 Sf6 16.dc5 bc5 17.Wac1 Petrosjan - Botwinnik 1963.
8...Sc3 9.Hc3 9.bc3 nie wygląda zbyt zachęcająco ale ma swoich zwolenników. Lilienthal również nie ocenia tego pos. zbyt surowo. 9...d6 Na 9...Ge4 mogłoby nast.ąpić 10.Gh3 z dalszym Sd2, We1 i e4. 10.Hc2 f5 11.Se1 Aktywniejsze na oko 11.d5 Lilienthal odrzucił z uwagi na 11...e5 12.e4 ( lub 12.Se5 de5 13.d6 Gg2 14.de7 He7 15.Kg2 z dobrą grą ) 12...Gc8 13.Sd2? (13.ef5 Gf5 14.He2 Sd7 15.Sd2 Sc5 16.Se4 Se4 17.Ge4 g6 z równą grą ) 13...f4; Słabsze byłoby 12...fe4 13.Sd2 e3 14.fe3 Wf1+ 15.Sf1 Gg5 16.e4 Gc1 17.Wc1
Posunięcie w partii związanie z wymianą gońców było oceniane jako dążenie do remisu. 11...Sc6 Czarne dążą do komplikacji. Lepsze było 11...Hc8 12.e4 Sd7 13.d5 Sc5 z dobrą grą. 12.d5 ed5 13.cd5 Struktura pionkowa w centrum wykrystalizowała się i pora na ocenę pozycji. Po otwarciu linii c pionek c7 stał się słaby. Osłabione są także pola c6 i e6. Gdyby białym udało się przeprowadzić skoczka na pole d4 ich przewaga stanie się bezsporna. Naturalną odpowiedzią było teraz 13...Se5 na co białe zamierzały grać 14.e4 13...Sb4
14.Hd2! Botwinnik liczył zapewne na 14.Hb3 broniące pionka d5 w sposób bardziej naturalny, co po 14...a5 15.a3 Sa6 dawało czarnym dobrą grę. Posunięcie w partii ścieśnia znacznąco czarne na skrzydle hetmańskim. Trzeba jednak przyznać, że nie łatwo było je zobaczyć. 14...a5 Lilienthal uważa, że najlepsze dla czarnych było 14...c5 15.dc6 Sc6 16.Sd3, ale uznaje pozycję za zdecydowanie korzystniejszą dla białych. 15.a3 Sa6 16.b4 Gf6 17.Gb2 Hd7 Po wymianach 17...Gb2 18.Hb2 Hf6 19.Hf6 Wf6 20.Sd3 końcówka wygląda niekorzystnie dla czarnych. Słabości pozostały, a skoczek a6 pozostaje poza grą. 18.Gf6 Wf6 19.Sd3 Pochopne 19.ba5? dawało czarnym szansę po 19...Sc5! 19...a4 Próba wzięcia pionka b4 prowadziła do miłego dla oka finału: 19...ab4 20.ab4 Hb5 21.Sf4 Hb4 22.Hb4 Sb4 23.Wa8+ Ga8 24.Wa1 Wf8 25.Wa4! c5 26.dc6 Sc6 27.Gd5+ Kh8 28.Sg6+! z matem, czarne są zatem zmuszone do zamknięcia linii, co pozwala białym na zajęcie się licznymi słabosciami w obozie czarnych. 20.Wac1 Hf7 21.Sf4 Lilienthal uważa, że pozycja czrnych jest strategicznie przegrana, choć droga do wygranej jest jeszcze daleka. 21...Gc8 22.Wc3 Gd7 23.Wfc1 h6 24.h4 Przeciwdziała próbie kontrgry. Gdyby teraz czarne zagrały 24...g5 to po 25.hg5 hg5 26.Se6 ich pozycja byłaby tragiczna. 24...Wa7 25.h5 Konsekwencja posunięcia h6. Na g6 jest ziejąca "dziura", a pozycja Sf4 stała się nieprzystępna. 25...Wa8
26.We3 Słabsze byłoby 26.e3 na co czarne odpowiedzieć mogły 26...b5. Z uwagi na słabość pól e6 i g6 oraz mocarnego skoczka na f4 i słabo się prezentującego skoczka na a6, białe przystępują do akcji w centrum i na skrzydle królewskim. 26...Kh7 27.Wcc3 Wb8 28.Hd3 Wa8 29.Sg6 Wg6 30.hg6+ Kg6 30...Hg6 31.We7 31.We6+ Prostsze było 31.g4 31...Kh7 32.g4 c5 33.b5 Sc7 34.gf5 Sb5 Nieco lepsze było 34...We8, jednak po 35.He4 ocena pozycji nie ulega zmianie. 35.f6+ Kg8 36.Wc4 Oczywiście nie 36.We7? Hf6 i "wiszą" obie wieże. 36...We8 36...gf6 37.Wg4+ 37.Wg4 Wymusza otwarcie skrzydła królewskiego . 37...g5 38.We8+ Ge8 39.We4 Kf8 Lub 39...Hg6 40.We7 Hd3 41.We8+ Kf7 42.We7+ Kf6 43.We6+ z wygraną. 40.We7 Hg6 41.Ge4 Hh5 42.Gf3 Hg6 Ratunku już nie ma, np.: 42...g4 43.Hh7; lub 42...Hg6 43.We8+ He8 44.Hh7 Hf7 45.Hh6+ Kg8 46.Gh5 43.We8+ 1-0
Lilienthal wygrał partię w jak najlepszym stylu ...Botwinnika.
W tekście wykorzystałem komentarze z książki Andre Lilienthala "Żizn szachmatam" (Moskwa 1969)
MF Waldemar Świć
Trener I klasy