Współczesny komentator wydarzeń szachowych ma do dyspozycji narzędzia, o jakich jego poprzednicy sprzed 10-20 lat mogli tylko marzyć. Mowa oczywiście o programach grających (analizujących) z siłą dobrego mistrza, niekiedy - z siłą arcymistrza ekstraklasy. Programy takie, wsparte o bazę zawierającą kilku milionów starych i nowych partii, potrafią z typowym dla maszyn brakiem emocji wskazać na "dziury" nie tylko w partiach i analizach koryfeuszów gry praktycznej, ale również w zadaniach oraz studiach, tych nawet, które w swoim czasie zebrały wiele wyróżnień na ważnych konkursach i które po dziś dzień są ozdobą zbiorów kompozycji szachowych.
Analizy wznawiane po latach nie powinny jednak być traktowane jako przejaw chęci odniesienia łatwego zwycięstwa nad dawnymi mistrzami - z nieuczciwą pomocą "silikonowego monstrum". Nawet, gdyby jakimś cudem udało się udowodnić, że większość kombinacji Michaiła Tala była - obiektywnie rzecz biorąc - niepoprawna, nie może to przecież odmienić faktu, że ten genialny szachista był w pewnym okresie czasu najlepszy na świecie. Był omylny, jak wszyscy ludzie, ale mylił się rzadziej od swych konkurentów i sprawniej wykorzystywał ich pomyłki.
Nieco inaczej sprawa przedstawia się z problemami i studiami, które z definicji objęte są surowymi wymaganiami formalnymi. Tutaj analiza komputerowa może przewartościować klasyfikacje i nieoficjalne rankingi. Niektóre sławy mogą zostać zapomniane, a dzieła innych kompozytorów szachowych zajaśnieją dzięki temu silniejszym blaskiem.
W. A. Korolkow
"Prawda" 1929, 1. nagroda
Mistrzostwa Wszechzwiązkowe 1929
1. nagroda
Białe zaczynają i wygrywają.
1.Wd2+ Kc1 2.Wd1+ Kxd1 3.Ga4+ b3! 4.Gxb3+ Ke1 5.Gb4+ Sc3! ("Rozpoczynając grę na pata" - pisał w artykule poświęconym zmarłemu Korolkowowi A. Kuzniecow w "Szachmatach w SSSR".) 6.Gxc3+ Kf1 7.Gc4 Gxc4 8.Hc5 Ge2
Autorskie rozwiązanie to ofiara hetmana plus następująca po niej kaskada słabych promocji: 9.Hb5! Gxb5 10.b8S! Gd3 (10...Ge2 11.f8W) 11.a8G! Ge2 12.f8W!!! "z wygraną", dzięki którym - można przypuszczać - studium uzyskało tak wysokie wyróżnienia.
Tymczasem istnieje rozwiązanie uboczne:
9.f8W
(Ta słaba promocja, dzięki której unika się pata po 9...Gf3+, prowadzi do banalnej realizacji przewagi materialnej. Ciekawe, że umknęła ona uwadze autora i jurorów, bo przecież pojawia się w innych miejscach rozwiązania.)
9...Gd3 10.Wxf2+
(Wygrywa też 10.Wf3 i dalej: A)10...Ke2 11.b8H+- (11.a8H+-; 11.Wxf2++- Kxf2 12.d5+) z wygraną białych we wszystkich przypadkach; albo:
B)10...Ge4? 11.Hc4+ Gd3 12.Hxd3 mat.)
10...Kxf2 11.d5+ Ke2 12.He7+ i białe wygrywają.
Dociekanie, jakie miejsce w konkursach zajęłoby studium Korolkowa, gdyby jurorzy dopatrzyli się defektu, to czysta spekulacja, przypuszczamy jednak, że nie byłoby to miejsce najwyższe.
N. Kralin
"Szachmaty w SSSR" 1969
1.Sh5! Wxg4 2.Gxh3 Wb4 3.Gg2+ Kd7 4.Gxa8 Wb1+! (Zmusza do przesłonięcia drugiej linii.) 5.Kg2 c6 (Od losów gońca a8 zależy teraz los gry.) 6.Sxg7 Wb8 7.Wh7!
Białe zbudowały baterię, która może - choć nie musi - okazać się groźna. Autorskie rozwiązanie jest następujące: 7...Wxa8 (pozornie nic lepszego nie ma) 8.Se8+ i teraz: A/ 8...Kc8 9.Sd6+ Kb8 10.Wb7 mat
B/ 8...Kd8 9.Sc7 Wb8 (9...Wc8 10.Sa8! a5 11.Wh8+ Kd7 12.Sb6+) 10.Se6+ Kc8 11.Wc7 mat
Trio: biały skoczek, matująca biała wieża oraz zamatowany czarny król - w stosunku do pozycji z poprzedniego obrazu matowego - przemieściło się na pola przeciwnej barwy, mamy więc do czynienia z "matem kameleonowym". Bardzo zajmujące, ale jeśli czarne rozszyfrują te pułapki, to po 7...Kc7! mają remis: 8.Se6+ Kb6 9.Gxc6 Kxc6 1/2 - 1/2.
W. A. Korolkow
Konkurs im. Troickiego 1930
III nagroda
1.f7 a1H 2.h8G+ Kd3 3.Gxa1 Gd7+ 4.Kxb4 a5+ 5.Kb3 Ge6+ [Remisuje też 5...Sxd2+ 6.Ka3 Ge6 7.f8H Sc4+ 8.Kb3 Se5+ 9.Kb2 Sc4+ - Fritz.] 6.Kb2 Gxf7 "I glazami nie vjeritsia, no pat srazu z dvumja zamurirovanymi odnotsvetnymi slonami" (I nie wierzymy własnym oczom, ale jest pat z dwoma zamurowanymi jednobarwnymi gońcami) 1/2 - 1/2.
Fritz w mgnieniu oka znajduje obalenie 3...Ge6! i jeśli 4.f8H, to 4...Gc4+ 5.Kxb4 a5 mat.
A teraz przykład, jak program komputerowy weryfikuje analizę końcówki z partii praktycznej, którą rozegrał na początku swej kariery nasz wielokrotny mistrz kraju, reprezentant i olimpijczyk.
J. Kerkhoff - K. Pytel
Wijk aan Zee 1970
1.We1
"Wymuszone - na inne odejście wieży rozstrzygało 1...He2" - K. Pytel.
"Pozycja białych była i nadal pozostaje przegrana" - Fritz.
1...Hc2
"To posunięcie (zawierające groźbę 2...Hd3) nie wygrywa, ale stawia przed białymi trudne problemy" - K. Pytel.
"Jedyna droga do wygranej dla czarnych - Fritz.
2.Hxe7
"Remis białe mogą wymusić przez 2.Sf7 Wxh2+ 3.Sxh2 Sf2+ 4.Kg2 Sg4+ 5.Kh3 Sf2+ itd." - K. Pytel.
"Ruch 2.Sf7 też nie ratuje - Fritz.
"Próba gry na wygraną przez 2...Sg6 może przynieść sukces tylko białym, np. 3. e7!" - K. Pytel.
"Pozycja po 2...Sg6! (znowu jedyne wygrywające posunięcie) 3.e7 pozostaje wygrana dla czarnych" - Fritz.
Mistrz Pytel analizował w tym miejscu 3...Hd3?? 4.S7e5! Wf1+ 5.Kg2 z wygraną białych oraz 3...Wxh2+ z remisem. Fritz ujawnia, że czarne mogły wygrać po 3...Wxf3! 4.Hc8 (nie pomaga 4.e8H Sxf8 5.He2 (znów groziło Wf1+ z matem) 5...Hxe2 6.Wxe2 Wxf7 i czarne wygrywają) 4...Wf1+ 5.Wxf1 He4+ 6.Wf3 Hxf3 mat. Wracamy do pozycji z partii po 2.Hxe7.
2...Hxc3??
Znak komentatora. Z dalszego ciągu publikacji wynika, że uważał on ten ruch za prowadzący do przegranej czarnych. Fritz twierdzi, że choć czarne wypuściły tu wygraną, to wciąż mogą liczyć na remis.
K. Pytel wskazał drogę do wygranej: 2...Hd3 3.Hf7 (lub 3.Hf8 Wxf3 4.e7 Wf6 5.Hxf6 gxf6 6.Kg2 Sg5 7.h4 Hf3+ 8.Kg1 Hxg3+ z matem) 3...Wxf3 4.Kg2 Sg5! -+.
Fritz pokazuje ponadto inną drogę do zwycięstwa: 2...Wxf3 z groźbami 3...Hf2 i 3...Wf2, a jeśli 3.Se8, to 3...Wf1+ 4.Wxf1 He4+ 5.Wf3 Hxf3 mat.
3.Hf7! Wxf3 4.Wf1!!Znak K. Pytla.
"To efektowne posunięcie przeoczyłem grając 2...H:c3. Teraz czarne są stracone" - K. Pytel.
"Po tym ruchu jest remis" - Fritz.
4...Sf2+
K. Pytel ten i pozostałe posunięcia partii pozostawił bez komentarza. Tymczasem według Fritza dopiero ten szach skoczkiem przegrywa. Należało grać: 4...Wxf1+ 5.Hxf1 He3 i następnie:
A)6.Hxh3 Hc1+ 7.Kg2 Hd2+ 8.Kf3 Hd3+ 9.Kf4 Hxd4+ 10.Kf3 (nie 10.Kf5?? g6 mat) 10...Hd3+ i remis wiecznym szachem;
B)6.Hf5+ Kg8 7.Hxh3 (7.Hf7+ Kh7 8.e7?? Hg1#) 7...He1+ 8.Kg2 Hd2+ i też wieczny szach;
C)6.Kg2? Hxe6 i białe muszą walczyć o remis.
W partii nastąpiło:
5.Kg2 [5.Wxf2?? He1+ 6.Kg2 Hxf2+ 7.Kh3 Wxf7-+ - Fritz.] 5...Wxf7 6.exf7 Sg4 7.f8H Se3+ 8.Kh3 Sxf1 [8...Hxd4 tylko odwleka porażkę, jednak białe musza koniecznie zagrać 9.Wf4 - Fritz. Po np. 9.Hf4 Hxf4 10.Wxf4 c3 11.Wa4 c2 12.Wa1 d4 13.Se4 d3 14.Sd2 Kg6 i pozycja wymaga dalekich analiz.] 9.Sf5! (Mat jest nieuchronny.) 9...Kg6 10.Se7+ 1-0.
Końcówka z uwagami mistrza K. Pytla ukazała się w miesięczniku "Szachy" 1970, z. 4, s. 110-111.