Pojedynek szachowych gigantów
O swej pierwszej książce - "100 partii" Keresa już pisałem. Chciałbym zaproponować partię, trudniejszą w odbiorze niż zwykle umieszczane w tej rubryce, jednak wielce pouczającą.
Rozegrana została w meczu, choć towarzyskim, to jednak mającym duże znaczenie dla układu sił w ówczesnym świecie szachowym. Zwycięzca miał prawo oczekiwać, że będzie mógł zagrać mecz o MŚ z Alechinem.
Obrona Nimzowitscha E33
P. Keres - M. Euwe
Holandia (6 partia meczu), 1940
1.d4 Sf6 2.c4 e6 3.Sc3 Gb4 4.Hc2 Sc6 5.Sf3 Keres uważa, że lepsze było 5.e3
5...0-0?! Niedokładność, która stała się praprzyczyną dalszych trudności czarnych. Należało grać 5...d6 6.Gg5?! (6.e3; 6.a3) 6...h6! 7.Gf6 wymuszone, gdyż po 7.Gh4 g5 8.Gg3 g4 białe muszą się liczyć z ofiarą pionka.
6.Gg5 h6 7.Gh4 d6 Teraz, gdy czarne już zroszowały, kontynuacja 7...g5 8.Gg3 g4 byłaby bardzo ryzykowna, np.: 9.Sh4 Sd4 10.Hd2
8.e3 Euwe zaproponował tu 8.0-0-0!?
8...He7 9.Ge2 e5 10.d5 Zwykle, decyzja o zmianie sytuacji w centrum jest trudna i odpowiedzialna z uwagi na konsekwencje dla dalszego przebiegu gry. Wydaje się, że niezłe byłoby 10.0-0 z ideą Sd5, ale czarne mogą tu zagrać 10...Gc3 11.bc3 (11.Hc3 g5 12.Gg3 Se4 13.Hc2 f5) 11...g5 12.Gg3 Sh5= z wyrównaniem.
10...Sb8 11.Sd2! 11.0-0 nie byłoby dobre z uwagi na 11...g5 12.Gg3 Gc3 13.bc3 (13.Hc3 Se4 14.Hc2 f5) 13...Sbd7.
11...Sbd7 Białe planują 0-0 z dalszym Wae1 i f2-f4. Po 11...We8 12.0-0 czarne mogłyby opowiedzieć Gc3 13.Hc3 Se4=, jednak białe przygotowały nieoczekiwane 12.Gf6! 12...gf6 (12...Hf6 13.Ha4+-) 13.Gd3? i przewaga białych jest bezsporna.
12.0-0 a5 13.Wae1 We8
14.f4! Białym udało się zrealizować swe zamiary - udało się im zagrać f4. Grozi teraz 15.f5 z dalszym 16.Sde4 i atak białych stanie się groźny. Aby zmniejszyć potencjał atakujący białych, czarne wymieniają wszystkie lekkie figury.
14...Gc3 14...Gc5 15.Kh1 Ge3 16.fe5! de5 17.Sb5 Gb6 18.Se4 z silnym atakiem za ofiarowanego pionka.
15.Hc3 Se4! 16.Se4 Hh4 17.g3 He7 18.Gg4 Z groźbą Gd7 i dalszym f5. Białe miałyby wówczas olbrzymią przewagę pozycyjną. Keres uważa jednak, że lepsze było 18.f5 Sf6 19.Gd3 Se4 20.Ge4. Białe zachowywały ważnego gońca a kontrgra czarnych na skrzydle hetmańskim byłaby znacząco utrudniona.
18...Sf6 18...Sc5 19.Sc5 dc5 20.Gc8 Wac8 21.Ha5 i czarne nie mają rekompensaty za pionka.
19.Sf6+ Hf6 20.Gc8 Wac8 Lub 20...Wec8 21.fe5 He5 22.He5 de5 z przewagą białych w końcówce wieżowej - Keres. Pozycja powstała po 20...Wac8 wydaje się być bliska równości. Jednak tak nie jest. Białe mają przewagę przestrzeni i perspektywy związane z marszem pionkami na skrzydle królewskim f5,e4,g3-g4-g5 . Trudno oczywiście twierdzić, że przewaga ta wystarczy do wygranej, ale czarne zostały zepchnięte do trudnej i niezbyt wdzięcznej obrony bez perpektyw na cień choćby kontrgry.
21.Wf2?! Nowa faza gry zaczyna się od niedokładności ze strony białych. Bardziej konsekwentne było 21.f5 z dalszym 22.e4. Gdyby czarne próbowały przeszkodzić temu planowi poprzez 21...e4, to po 22.Hf6 gf6 23.Wd1 czekała je trudna końcówka wieżowa. Białe przeprowadziłyby wieżę na f4, króla na d4, następnie wieżę z f4 na h4 a drugą wieżę poprzez f1 na f4 i pionek e4 ginie.
21...b6?
Wygląda na to, że to właśnie posunięcie niweczy możliwości obronne pozycji czarnych. Jest oczywiste, że po zamknięciu centrum przez białe i decyzji ataku na skrzydle królewskim, czarnym pozostała jedyna możliwość aktywnej kontrgry poprzez c7-c6. Dlatego też należało zagrać 21...Wa8, a pionka pozostawić na b7. Euwe powiedział po partii, że był przytłoczony koniecznością ciężkiej i uporczywej obrony. W takich sytuacjach błędy pojawiają się jakby automatycznie.
22.Wef1 Należało grać 22.f5; lub 22.e4 z dalszym f5
22...Hg6? Czarne przeoczyły 22...ef4! 23.Hf6 gf6 24.Wf4 We3 z szansami na remis. Pozycja ich pozostaje nadal trudną, ale po zagranym a partii 22...Hg6? nie mają one żadnych szans na kontrgrę. Ich pozycja staje się pasywna i mogą jedynie czekać na to co zrobią białe.
23.f5! Hf6 24.e4! c6 Widać wyraźnie ciemne strony 21. posunięcia czarnych. Gdyby pionek stał na b7, czarne miałyby kontrgrę, podczas gdy teraz prowadzi to tylko do pojawienia się nowych słabości (b6 i d6).
25.dc6 Wc6 26.a4! Blokuje skrzydło hetmańskie, co pozbawia czarne całkowicie kontrgry. Grozi teraz dawno przygotowywane g3-g4-g5. Dlatego czarne uciekają królem.
26...Kf8 27.Wd1 Wec8 28.b3 Ke7 (28...Hg5 29.f6!)
29.Hf3 Kd7 30.h4 Kc7 31.Kf1 Kb7 32.Ke2 Wkrótce pozycja się otworzy, więc białe szukają bezpiecznej pozycji dla swego króla.
32...W8c7 32...Wh8 33.Wh2 h5 34.Wg1 z naciskiem na g7.
33.Wh2 Hd8 34.g4 f6 Czarne mogły zastawić pułapkę: 34...Wd7!? 35.Wg1? (35.Wh3!?) 35...d5! 36.ed5 Wd5!
35.Wg2 Prostsze było 35.Wg1 z dalszym 36.g5
35...Wc8 36.Wg3 Hd7 37.Hd3 Hf7 38.Wh1 Wh8 39.Whh3 Wcc8 40.g5! Oczywiście nie 40.Hd6? Whd8
40...hg5 41.hg5 Hc7 42.Hd5+ Ka7 43.Wd3 Partia została odłożona i Keres analizując pozycję znalazł nieoczekiwaną szansę w postaci: 43...fg5!, np:
44.Wh8 Wh8 45.Hd6 Hd6 46.Wd6 Wh4! 47.Kf3 Wf4+ 48.Ke3 g4! 49.Wd5 g5! 50.We5? (50.fg6 g3 51.Wd2 Wg4 52.Wg2 Wg6 53.Kf3 Wf6+ 54.Kg3 Wf4 55.We2=) 50...g3-+; Warianty wskazane przez Keresa. Białe powinny grać 44.Kf2 z następnym 45.Kg2 Niezależnie jednak od obiektywnej oceny pozycji, czarne z punktu widzenia przeżycia powinny próbować 43...fg5! Czarne zapisały jednak
43...Wh3?+- 44.Wh3 fg5 45.Wh7 46.f6
45...He7 46.Kf3 Wf8 47.Kg4 Grozi proste 48.He6
47...Wf7
48.b4! Strategia białych jest jasna. Podczas, gdy figury przeciwnika są zajęte obroną słabych punktów ich pozycji, białe nieoczekiwanie rozpoczynają akcję na drugim skrzydle. Czarne nie zdążą się przegrupować.
48...ab4 49.a5 Hb7 Jedyne, po 49...ba5 50.Ha5+ Kb7 51.Hb4+ Kc8 52.Ha5 Kb8 53.Wh3+- decyduje bezpośredni atak na króla.
50.ab6+ Kb6 51.Hd6+ Ka7 52.He5 b3 Rozpacz.
53.Wh3! z groźbą Ha5.
53...Wf6 Nieco dłużej można było się zapierać po 53...Hb6 54.Ha1+ Kb7 55.Hd1! b2 56.Hd5++-
54.Hd4+ Wb6 Lub 54...Hb6 55.Hd7+ (55.c5) 55...Hb7 56.Hb7+ Kb7 57.Wb3++-
55.Wb3 Czarne poddały się. (1-0)
Dwaj wspaniali szachiści, walka koncepcji, błędy i genialne pomysły splecione we wzorzystej fakturze tej partii.
Trener I klasy MF Waldemar Świć