Felietony Szachowej Vistuli - MŁODY SPASSKI (cz. 1)

Felietony

ID #1154

MŁODY SPASSKI (cz. 1)

Borys Spasski ukończył 65 lat! Ponieważ dziesiąty mistrz świata od 15 lat nie uczestniczy w rozgrywkach na najwyższym szczeblu, a od zakończenia jego drugiego meczu z Robertem Fischerem minęło lat 10, zachodzi obawa, że spore grono polskich miłośników gry szachowej wie o tym znakomitym szachiście niewiele lub zgoła nic.
     Decyzje polityczne sprawiły, że o Spasskim nie mogła się ukazać (w latach 70. i 80. ubiegłego wieku) książka z rosyjskiej "czarnej serii", z tych właśnie książek, stojących na znakomitym poziomie, szachiści mojego pokolenia czerpali wiedzę nie tylko o Steinitzu, Laskerze i Capablance, lecz również o arcymistrzach - konkurentach Spasskiego: o Petrosjanie, Talu, Poługajewskim i innych. Wprawdzie niedawno ukazały się, po rosyjsku i angielsku, dwie monografie poświęcone "carowi Borysowi", lecz mimo tego nie ulega wątpliwości, że życiorys Spasskiego, jego twórcze credo i lista sukcesów, są u nas znane w stopniu niewystarczającym.
     Zabrzmi to może komicznie w stosunku do osoby, która właśnie osiągnęła wiek emerytalny, lecz warto przypomnieć, że w swoim czasie był Spasski "cudownym dzieckiem". Dziesięcioletni Borysek, chudy, chorobliwie nieśmiały i marnie odziany, po raz pierwszy przekroczył próg leningradzkiego Pałacu Pionierów w 1946 roku. Po półrocznym szkoleniu osiągnął poziom 1. kategorii, w 1949 roku był już mistrzem Leningradu juniorów, a po następnych trzech latach wygrał mistrzostwa grodu nad Newą wśród dorosłych. W 1953 r. Spasski zdobył tytuł mistrza międzynarodowego, w 1955 roku - tytuł mistrza świata juniorów do lat 20. oraz awans do turnieju międzystrefowego, zaś w 1956 roku był już arcymistrzem i na turnieju pretendentów podzielił miejsce 3-7. I jak tu nie dostać zawrotu głowy od sukcesów?
     "Wydawało się, że nie istniała potrzeba wytężonej pracy. Znakomita pamięć, szybkość i dokładność liczenia wariantów, błyskawiczne wnikanie w istotę pozycji, świetne przygotowanie fizyczne wiodły go bez widocznego wysiłku od sukcesu do sukcesu" - napisał jeden obserwatorów młodości Spasskiego. Zwolennicy teorii głoszącej, że charakter człowieka kształtuje się w pierwszych latach życia, podkreślali skomplikowaną sytuację rodzinną Borysa: wyrastał bez opieki ojca, który porzucił żonę i trójkę małych dzieci. Ponieważ w identycznie trudnych warunkach chował się mały Robert Fischer, a Tigran Petrosjan już w dzieciństwie stracił oboje rodziców i mieszkał w domu ciotki, domorośli znawcy zagadnień psychologii ukuli tezę, że smutne dzieciństwo "samotnych wilczków" sprzyjało, ba, miało być niezbędnym wręcz stymulatorem rozwoju ich szachowego geniuszu.
     Pierwszym trenerem Spasskiego był Władimir Zak, o którym Mark Tajmanow wyraził się, że był "przeciętnym graczem i przeciętnym szkoleniowcem", a który wychował kilkunastu arcymistrzów o zupełnie odmiennych stylach gry. W "epoce Zaka" Borys grał ostrożnie, sucho i technicznie. Trener bardzo dbał, by jego młody podopieczny dużo czasu spędzał na boisku, lodowisku i w pływalni; zdrowie i kondycja były i są nieodzownym warunkiem sukcesu w szachach uprawianych zawodowo. Do czasu to wystarczało, ale w pewnym momencie należało odkryć nowe szlaki. Trenerem Spasskiego - młodego mistrza został leningradzki arcymistrz Aleksander Tołusz, uznany spec w dziedzinie huraganowego ataku z ofiarami, wieczny optymista, potrafiący czerpać wszystkie uroki życia pełnymi garściami.
     Zgodnie z obiegowymi sądami wybitni szachiści reprezentują pewien określony, właściwy sobie styl gry. Lasker to obrona i psychologia. Rubinstein - strategia zbudowana na fundamencie głębokiego zrozumienia debiutu. Tal to atak i kombinacje. Petrosjan to ostrożność, profilaktyka i stopniowe "duszenie" przeciwnika. A jak grał młody Spasski?
     Do Borysa przylgnęła etykietka "szachista wszechstronny". Z równym zaangażowaniem potrafił "męczyć" przeciwnika w lepszej końcówce, odgadywać i neutralizować groźby rywala władającego inicjatywą oraz prowadzić natarcie, czy to na słabości skrzydła hetmańskiego, czy też na nieprzyjacielskiego króla. Przez wiele lat "klientami" Spasskiego byli niewzruszony Korcznoj, znany z "żelaznej� defensywy, oraz kipiący temperamentem Tal, genialny w swej umiejętności stwarzania niepoliczalnych komplikacji. "W młodości Spasski czytał grę Korcznoja i Tala jak otwartą książkę" - zawyrokował ostatnio Kasparow, pisząc dla swojej strony internetowej obszerny szkic poświęcony naszemu bohaterowi.
     Wywody Kasparowa zasługują na wnikliwe zbadanie, tam bowiem, gdzie w grę nie wchodzą doraźne lub długofalowe interesy finansowe czempiona, jego szachowym ocenom i analizom można ufać bez zastrzeżeń.
     Kasparow pisze: "Spasski lubił silne i mobilne centrum, swobodny rozwój figur i był szczególnie mocny w ataku na króla. (...) Gdy nadarzała się okazja, przejawiał swój naturalny dar do grania "dzikich" pozycji, które nie mieszczą się w utartych taktycznych schematach i które nie podlegają trywialnym regułom. Spasski był o wiele bliżej Alechina i Tala, niż Smysłowa, Botwinnika i Petrosjana".
     Otóż to! Więc to wcale nie "wszechstronność" (styl polegający właściwie na perfekcyjnym braku stylu, bowiem zakładający użycie wszelkich dostępnych technik i chwytów starategicznych) stanowiła program przyszłego mistrza świata! Kasparow nazwywa Spasskiego "królem gambitów" i podkreśla, że żaden z szachistów tamtej generacji nie stosował klasycznych gambitów równie często, z równie wymagającymi przeciwnikami i równie dobrymi rezultatami. Jest to ciekawe spostrzeżenie, bo np. Michaił Tal nader często używał otwarć (systemów debiutowych, wariantów) nie uznawanych za ryzykanckie i dopiero w późniejszym stadium gry w tajemniczy sposób doprowadzał pozycję do "stanu wrzenia".

Estrin,J - Spasski,B [C44]
Ryga 1951

1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.c3 ("Tego Zak z pewnością juniora nie uczył" - myślał zadowolony Estrin, już wtedy specjalista w dziedzinie otwarć, współautor sławnego Kursu "debiutów".)
3...f5!? (3...d5; 3...Sf6.)
4.d4 fxe4 5.Sxe5 Hf6 6.Sc4 (6.Sg4) 6...d5 7.Se3 Ge6 8.Gb5 Gd6 9.0-0 Sh6

Estrin-Spasski

10.f3? (10.c4!)
10...Hh4 11.g3 Gxg3! 12.hxg3 Hxg3+ 13.Sg2 (13.Kh1 0-0 14.fxe4 Sg4!)
13...Gh3 14.He2 0-0 15.Hf2 Hg6 16.Ge2 Wf6 17.f4 (Lub 17.Gxh6 Hxh6 i grozi 18...Wg6.)
17...Sf5 18.Kh2 Hh6 19.Wh1 Gxg2+ 0-1.

Spasski,B - Melik-Paszajan [C17]
Leningrad, 1954

1.e4 e6 2.d4 d5 3.Sc3 Gb4 4.e5 c5 5.Hg4 Se7 6.dxc5 Gxc3+!? 7.bxc3 0-0 (7...Hc7!)
8.Sf3 Sbc6 9.Gd3 Sg6 10.Hh5 Sce7 11.h4 Ha5 12.0-0 Gd7 13.Hg4 Gb5 14.h5 Gxd3 15.cxd3 Hxc3

Spasski-Paszajan

16.hxg6 (Możliwe też 16.Wb1 Sxe5 17.Sxe5 Hxe5 18.Gb2+-)
16...Hxa1 17.gxh7+ Kh8 18.Gg5 Hxf1+ 19.Kxf1 Sf5 20.Gf6 Wac8 21.Sd4 gxf6 22.exf6 1-0.

Spasski,B - Van Oosterom,J [E85]
Antwerpia 1955 (MŚJun.)

1.d4 Sf6 2.c4 g6 3.Sc3 Gg7 4.e4 d6 5.f3 (Granie obrony królewsko-indyjskiej ze Spasskim oznaczało stratę czasu i punktu; system Saemischa w jego rękach był straszną bronią.)
5...0-0 6.Ge3 e5 7.Sge2 Sc6 8.Hd2 Sd7 9.0-0-0 a6 10.d5 Sa7 11.g4 b5 12.Sg3 bxc4 13.h4 f6 14.h5 He7 15.hxg6 hxg6 16.Hh2 Kf7

Spasski-Osterom

17.Sf5! (Typowe zakończenie.)
17...gxf5 18.Hh5+ Kg8 19.gxf5 Wf7 20.Ge2 Sc5 21.Wdg1 Hd7 22.Hh8 mat (1-0).

Averbach,J - Spasski,B [E74]
Leningrad 1956

1.c4 Sf6 2.Sc3 g6 3.e4 d6 4.d4 Gg7 5.Ge2 0-0 6.Gg5 c5 7.d5 Ha5 8.Gd2 a6 9.a4 e5? 10.g4! Se8 11.h4 f5 12.h5 f4 13.g5 Hd8 14.Gg4 Sc7 15.Gxc8 Hxc8 16.Sf3

Awerbach-Spasski

(Pozycja czarnych jest zła, a nawet bardzo zła. Co wymyśli Spasski?)
16...Sc6!!? (Niesłychane! Ofiara figury w tak wczesnym stadium, zaledwie za pionka.)
17.dxc6 bxc6 18.Sh4 He8 19.hxg6 hxg6 20.Hg4 Wb8 21.Sd1 Se6 22.Wa3 Sd4 23.Wah3 Hf7 24.Gc3 Wfe8 25.W3h2 Hxc4 (25...Wb7)
26.Sxg6 We6 27.Gxd4? (27.Wh8+ Gxh8 28.Wxh8+ Kg7 29.Wh7+ Kxh7 30.Hh5+ Kg8 31.Hh8+ Kf7 32.Hh7+ Ke8 33.Hg8+ Kd7 34.Hf7+ Kc8 35.Se7+ +-)
27...Wxg6 28.Hf5 He6 29.Hxe6+ Wxe6 30.Gc3 d5 31.f3 Wb3 32.Wh3 c4 33.Kd2 Wg6 34.Wg1 d4 35.Ga5 Gf8 36.Wg4 Wd6 37.Kc2 Wd7 38.g6 Wdb7 39.Ge1 (39.Gd8)
39...c5 40.Wgh4 Gg7 41.Ga5 c3 42.bxc3 (42.Gxc3)
42...Wa3 43.cxd4 exd4 44.Wxf4 Wa2+ 45.Kd3 Wb1 46.Wh1 Wxa4 47.Kc2 Wb5 48.e5 d3+ (48...Gxe5)
49.Kxd3 Wxf4 50.Gc3 Wxf3+ 51.Ke4 Wg3 52.Kf4 Wxg6 53.Se3 Wb8 54.Sf5 Wf8 55.Wh5 We8 56.Ke4 Wg1 57.Wh3 Gf8 58.Kd5 Wd1+ 59.Ke4 Wc1 60.Kd5 Wd1+ 61.Ke4 Wd7 62.Sh6+ Gxh6 63.Wxh6 Wh7 64.Wg6+ Kf7 65.Wf6+ Ke7 66.Wc6 Kd7 67.Wxc5 Wh6 68.Kd5 Wb6 69.Ga5 Wb5 70.Wxb5 axb5 71.e6+ Wxe6 72.Kc5 We5+ 73.Kb6 0,5-0,5.

Furman,S - Spasski,B [B38]
Moskwa 1957

1.e4 c5 2.Sf3 Sc6 3.d4 cxd4 4.Sxd4 g6 5.c4 Gg7 6.Ge3 Sh6 7.Sc3 0-0 8.Ge2 f5 9.exf5

Furman-Spasski

9...Gxd4!? 10.Gxd4 (10.Gxh6!?)
10...Sxf5 11.Gc5 d6 12.Ga3 Sfd4 13.0-0 Gf5 14.Wc1 Hd7 15.Sd5 Wf7 16.b3 Waf8 17.Gb2 e5 18.b4?! Ge6 19.Gd3? Gg4 20.f3 (Zasługiwało na uwagę 20.Hd2 e4 (ciekawe jest 20...Sf3+ 21.gxf3 Gxf3 22.Se3 Wf4 oraz 20...Gf3) 21.Gxe4 Se2+ 22.Kh1 Sxc1 23.Gxc1.)
20...Gxf3 21.gxf3 Sxf3+ 22.Kh1 Hh3 23.Wf2 (23.He2 Sfd4 24.Wxf7 Wxf7 25.Hd2 e4 -+.) 23...Se1! 0-1.

Spasski,B - Sanguinetti,R [C67]
Warna 1958

1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 Sf6 4.0-0 Sxe4 5.d4 Sd6 6.dxe5 Sxb5 7.a4 Sbd4 8.Sxd4 Sxd4 9.Hxd4 d5 10.exd6 Hxd6 11.Hc3 Ge6 12.Sa3 c6 13.Ge3 Hb4 14.He5 Hd6 15.Hh5 Hd5 16.He2 Gc5 (16...Gxa3 17.Wxa3 0-0 18.Wd3.)
17.Sb5! Gb6 (17...cxb5 18.Hxb5+.)
18.Wfd1 He5

Spasski-Sanguinetti

Białe zaczynają i wygrywają.
19.Sd6+ Ke7 20.Sc4 Gxc4 21.Gg5+ Ke6 22.Hg4+ 1-0.

Gipslis,A - Spasski,B [C65]
Ryga 1959

1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 Sf6 4.0-0 Gc5 5.c3 0-0 6.d4 Gb6 7.dxe5 Sxe4 8.Hd5 Sc5 9.Gg5 He8 10.Sbd2 d6 11.exd6 Ge6 12.Gxc6 bxc6 13.Hd4 f6 14.Wae1 Hg6 15.Gh4 Gd5 16.We2

Gipslis-Spasski

16...Se4 17.Hd3 Sg3 18.Ha6 Sxf1 19.Kxf1 cxd6 20.Gg3 Wfe8 21.Gxd6 Wxe2 22.Hxe2 We8 0-1.

Gufeld,E - Spasski,B [C65]
Tbilisi 1959

1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 Gc5 4.0-0 Sf6 5.c3 0-0 6.d4 Gb6 7.dxe5 Sxe4 8.Hd5 Sc5 9.Sa3 Se6 10.Gd3 Se7 11.He4 Sg6 12.Gc2 f5 13.He2 Gc5 14.b4 Ge7 15.Sc4 b6 16.Se3 Sgf4 17.Hc4 Gb7 18.Sd4 b5 19.Sxe6 bxc4 20.Sxd8 Gxd8 21.Wd1 Se2+ 22.Kf1 Sxc3 23.Wxd7 Gc8 24.Wd4 Ge6 25.a4 Ge7 26.Ga3 f4 27.Sxc4 Wad8 28.Wxd8 Wxd8 29.Sa5 Kf7 30.b5 Wd2 31.Gxe7 Wxc2 32.Gc5 Sxb5 33.Gb4 Sd4 34.Ga3

Gufeld-Spasski

34...Gd5! 35.Wd1 c5 36.Wc1 Ke6 37.Wxc2 Sxc2 38.Gxc5 a6 39.Gd6 (Biale maja pionka więcej, ale skoczek wciaż poza grą.)
39...g5 40.f3 Se3+ 41.Kf2 g4 42.fxg4 Sxg4+ 43.Kg1 Sxe5 44.Gc7 Kf5 45.g3 f3 46.h3 Sd3 47.Gb6 Ke4 48.Ga7 Sb2 49.Kf2 Sxa4 50.g4 Sb2 51.Kg3 Sd1 52.h4 Kd3 53.g5 Se3 54.Kf2 Sf5 55.h5 Ke4 56.Gb8 Se3 57.Ga7 Sg4+ 58.Kg3 Kf5 59.g6 hxg6 60.hxg6 Sf6 61.Sb3 (Rozpacz.)
61...Gxb3 62.Kxf3 Kxg6 63.Ke3 Kf5 64.Kd2 Se4+ 65.Kc1 a5 66.Kb2 a4 67.Gd4 Ke6 68.Gc3 Kd5 69.Gb4 Kc4 70.Ka3 Kb5 71.Gf8 Sd2 72.Kb2 Sc4+ 73.Kc3 Gd1 74.Gg7 a3 0-1.

Spasski,B - Mikenas,V [D08]
Ryga 1959

1.d4 d5 2.c4 e5 3.dxe5 d4 4.e4 Sc6 5.f4 g5 6.f5 Sxe5 7.Sf3 Gb4+ 8.Sbd2 Sc6 9.Gd3 g4

Spasski-Mikenas

10.0-0! (W duchu starego gambitu Muzio.)
10...gxf3 11.Sxf3 Gd6 12.e5 Sxe5 13.We1 f6 14.c5 Ge7 15.Sxe5 fxe5 16.Wxe5 Sf6 17.Gg5 0-0 18.Hb3+ Kh8 19.Wae1 Gxc5 20.Wxc5 Hd6 21.Wce5 Sg4 22.Gf4 Gd7 23.Gg3 Gc6 24.W5e4 1-0.

Spasski,B - Reszko,A [B11]
Leningrad 1959

1.e4 c6 2.Sc3 d5 3.Sf3 Gg4 4.h3 Gxf3 5.Hxf3 Sf6 6.e5 Sfd7 7.Hg3 e6 8.Ge2 Hc7 9.f4 a6?! 10.b4 c5 11.b5 c4 12.Wb1 d4 13.Se4 axb5 14.0-0 Wxa2 15.d3 Wxc2 16.Gd1 Wa2? (Należało spróbować 16...cd! 17.G:c2 dc.)
17.f5! Sxe5 18.fxe6 f6

Spasski-Reszko

19.Wxf6! gxf6 20.Sxf6+ Kd8 21.Sd5 Hd6 22.Gg5+ Kc8 23.Gg4! (Oto prawdziwa para gońców.)
23...Sxg4 24.e7 Gxe7 25.Hxg4+ Sd7 26.Sxe7+ Kc7 27.Gf4 Se5 28.Hg7 Kb6 29.Gxe5 Hf6 30.Gxd4+ 1-0.