Szachy są odbiciem w grze walki, wojny, pojedynku. Terminologia szachowa przesycona jest pojęciami znanymi z podręczników taktyki wojskowej: atak, uderzenie w centrum, obrona, dywersja na skrzydle, kontratak, manewr oskrzydlający itp. Do pojęć tych należy również "falanga", której dziś pragnę poświęcić nieco uwagi.
Pierwotnie to pojęcie oznaczało szyk bojowy piechoty greckiej, w którym ciężkozbrojni hoplici ustawieni byli w ośmiu rzędach w środku, ubezpieczani od frontu przez lekkozbrojnych, a przez konnicę - na skrzydłach. Sposób działania falangi na polu bitwy zmienili i ulepszyli macedońscy królowie Filip i jego syn Aleksander, zwany Wielkim.
Falanga w szachach to grupa pionów jednego koloru, przesuwająca się do przodu i wywołująca zamieszanie we wrogim obozie, bądź przez napaść na nieprzyjacielskie figury, nawet króla, bądź przez groźbę przemiany piona w figurę. Oto klasyczny przykład niepowstrzymanej falangi pionów:
Bronstein - Evans
Moskwa 1955
W lipcowym meczu o tytuł mistrza Polski w hotelu Marriott falanga pionów pozostała za kulisami partii drugiej:
Markowski - Macieja
Warszawa 1998
1. Sf3 c5 2. g3 g6 3. Gg2 Gg7 4. c4 Sc6 5. Sc3 e6 6. d4 S:d4 7. S:d4 c:d4 8. Sb5 Hb6 9. Ha4 a6 10. e3 d3 11. O-O Se7 12. Wd1 a:b5! (Nowinka teoretyczna.) 13. H:a8 b:c4 14. Wb1 O-O 15. Gd2 d5 16. Wdc1 Hc7 17. Ha3 Hd7 18. b3 b5 19. Hc5 Sf5 20. a4 Ga6 21. Hb6? b:a4! 22. H:a6 a:b3 23. Ha5 Wb8 24. Gc3 Hb5 25. H:b5 W:b5 26. G:g7 K:g7 27. Gf1 Sd6 28. f3
Wb4? (Pięknym zwieńczeniem odważnej gry czarnych byłoby 28...d2! 29.Wd1 c3! 30.G:b5 S:b5 31.W:b3 c2 32.Wbb1 Sc3
i dwie białe wieże okazują się słabsze od pary pionów wspartej skoczkiem. Gdyby Macieja znalazł ten wariant podczas gry, bez wątpienia partia powędrowałaby do dziesiątków pism i podręczników.)
W partii nastapiło dalej 29. Wb2 Sb5? 30. G:d3! c:d3 31. Wd1 Sa3 32. W:d3 Sc4 33. Wd:b3 W:b3 34. W:b3 Sd2 35. Wb4 S:f3+ 36. Kf2 g5 i po długiej grze przeciwnicy zgodzili się na remis, co praktycznie przesądziło o tytule dla Tomasza Markowskiego.
Wszystkie pojedynki meczowe z komentarzami B. Maciei znaleźć można w sierpniowym numerze miesięcznika "Panorama Szachowa".