Felietony Szachowej Vistuli - SZACHY KWITNĄ W OLECKU

Felietony

ID #1243

SZACHY KWITNĄ W OLECKU

W lutym 1868 roku miesięcznik "Deutsche Schachzeitung" opublikował list stałego czytelnika. Korespondencja nadesłana przez szachistę z małego mazurskiego miasta nie tylko budzi nostalgiczny nastrój ("kiedyś wszystko było prościej, lepiej"), ale skłania też do aktualnej refleksji nad stanem polskich szachów - na początku kolejnego wieku - w zmienionych warunkach gospodarczych.

Z Prus Wschodnich.

W naszym wschodnio-pruskim miasteczku Marggrabowa, zwanym również OLECKO, o jedną milę od polskiej granicy, od kilku lat kwitnie życie szachowe. Znalazło się 50-60 szachistów, w tym kobiety, spośród których dwudziestu dwóch ukonstytuowało się w grudniu 1868 roku w klub szachowy.
Codziennie grywa się w cukierni pana Bose, dniem klubowym jest czwartek, a zebrania rozpoczynają się o godzinie 7. wieczorem. Zarząd składa się z niżej podpisanego radcy sanitarnego dr Thienemanna, radcy sądu Nerksta i kupca Aarona Scheinmanna. Nasz statut uwzględnia reguły gry bilguerowskiego "Handbucha" (ówczesna encyklopedia szachowa - T. L.). Wielu członków klubu posiada znaczące wiadomości teoretyczne i pragnie je rozwijać - w naszym posiadaniu znajdują się 3 egzemplarze "Handbucha", większa ilość "Katechizmów szachowych" (popularny podręcznik - T. L.) i niektóre inne stare oraz nowe dzieła szachowe. Toteż istnieją możliwości dalszego kształcenia, a klub wydaje się posiadać siły szachowe, których powinno wystarczyć na długo.
Najmłodszym członkiem klubu, który do nas przystąpił, jest pan radca sądowy Petrenz, poprzednio sekretarz klubu w Insterburgu (dziś Wystruć w kaliningradzkiej enklawie Rosji - przyp. T. L.). Załączam kilka rozegranych w ostatnich dniach doskonałych partii, aby zilustrować nasz sposób gry i osiągnięty poziom, przy czym całkowicie się zgadzam, że nie uzyskaliśmy jeszcze całkowitej poprawności.
Dr H. W. Thienemann
Po dwóch latach dr Thienemann nadesłał kolejną korespondencję do redakcji lipskiego miesięcznika. "Nazwa naszego regionu zapewne kojarzy się szanownym czytelnikom z panującą przez ostatnie 2 lata biedą i tyfusem głodowym" - pisał radca - "a przecież również my notujemy sukcesy w rozwijaniu szlachetnej gry w szachy, mogąc się pochwalić w naszym miasteczku poważną ilością wykształconych teoretycznie graczy".
W tym czasie w Olecku w szachy grywało stale ok. 50 osób, spośród których 30 należało do klubu, podczas gdy ludność miasta liczyła zaledwie 4000 mieszkańców. Przy okazji Nowego Roku i innych dni świątecznych klub organizował przyjecia dla swoich członków, gdzie okolicznościowe przemówienia i deklamacje poetów - amatorów były połączone z towarzyskimi turniejami.

***

     Ile osób grywa w szachy w Olecku dziś? A ile, mówiąc przykładowo, w Brodnicy, Turku i Krasnymstawie, które przecież są znacznie większe od XIX-wiecznej mieściny, położonej gdzieś na końcu świata w mazurskich sosnowych borach? Czy oleccy i brodniccy szachiści pragną udoskonalać swą wiedzę teoretyczną i czy mają do dyspozycji, mówiąc językiem doktora Thienemanna, "stare i nowe dzieła szachowe"? Jeśli jednak szachy nie rozwijają się w małych ośrodkach tak, jakbyśmy sobie tego życzyli, jakie składają się na to przyczyny?
     Wydaje się, że zanikła w Polsce warstwa ludzi, którzy stanowili łatwą do wyróżnienia "śmietankę towarzyską", łącząc w sobie wyższy od przeciętnego status materialny z odpowiednim poziomem wykształcenia i aspiracji kulturalnych. To z tej warstwy wywodzili się niegdyś organizatorzy życia klubowego, których deficyt tak bardzo boleśnie dziś odczuwamy. Problem może zniknąć, gdy w Polsce ludzie zamożni staną się - en masse - kulturalni, albo gdy kulturalni choć trochę się wzbogacą. Trudniejsze będzie odrodzenie chęci do bezinteresownego działania na rzecz najbliższego otoczenia, bowiem przez pół wieku uczyniono wiele, by zniechęcić wszystkich do idei pracy na rzecz wspólnego dobra.
     W Olecku grywano kiedyś w szachy w cukierni pana Bose. Tak dzieje się nadal w Europie Zachodniej, gdzie istnieje mnóstwo małych klubów szachowych (w Niemczech rozgrywki drużynowe toczą się na dziesięciu szczeblach!), z których znikoma ilość ma "własne" lokale - jest to zbyt drogie i nieekonomiczne.
     Wydaje się, że w Polsce szachy mogą z czasem powrócić do restauracji i kawiarni - mam na myśli drugą lub trzecią salę, bez alkoholu i tytoniu. Zamiast dużej składki członkowskiej, która zostanie przeznaczona na opłacenie sali klubowej, świecącej zresztą pustkami przez większość dnia, lepiej zapłacić raz - dwa razy w tygodniu umiarkowany rachunek za coca-colę i ciastka.
     Ostatnim postulatem jest odrodzenie czytelnictwa związanego z szachami. Notujemy dziś w Polsce kolosalny rozwój niskonakładowej prasy: regionalnej, małomiasteczkowej, dzielnicowej. Czy organizacje szachowe postarały się, by zdobyć tam "przyczółki" w postaci najskromniejszych choćby stałych rubryk, gdzie można zareklamować imprezy planowane i ogłosić wyniki zakończonych, zdobywając przy okazji nowych adeptów gry?
     Jak tragicznie niski jest łączny nakład całej polskiej prasy szachowej! Nie mówcie mi, że "za drogo". Jakoś nie słychać, by bankrutowały hurtownie sprzedające papierosy i alkohol.
     Dramatycznie przedstawia się sytuacja polskiej książki szachowej. To ponure, że w 40-milionowym kraju sprzedanie nakładu w ilości jeden tysiąc uchodzi za wielki sukces wydawniczy, niezależnie od tematyki, poziomu merytorycznego i nazwiska autora książki. Ponieważ kurczy się ilość osób znających rosyjski, a książki angielskie i niemieckie przy wysokich cenach są prawie nieobecne na naszym rynku, stąd wniosek - jedną z wyróżniających cech polskiego szachisty jest to, że niczego o szachach nie czyta!
     Chciałbym się mylić, ale może to dotyczyć również działaczy wysokiego szczebla, trenerów i szerokiej czołówki. Przeglądanie setek partii na ekranie notebooka to miraż samokształcenia. Czy wstręt do fachowego czasopisma, książki i do samodzielnego studiowania materiału osobiście wyselekcjonowanego nie jest jedną z przyczyn, że nasza zdolna młodzież zatrzymuje się w rozwoju po zniknięciu parasola ochronnego, jaką jest opieka klubowych szkoleniowców?
     Królewska gra musi dziś walczyć z nieuczciwą konkurencją telewizji, gier komputerowych i innych pozornych zdobyczy cywilizacji. Polskim szachom brakuje wielu rzeczy. Pieniędzy, pomocy ministra, wojewody czy burmistrza. Czy jednak szachiści Olecka w 1868 roku znajdowali się w bardziej komfortowej sytuacji? Wierzę, że jeśli znajdą się ludzie chętni do działania (niekoniecznie rozumianego jako okazja do zarobku z braku innych sposobności), jeśli czynne będą liczniejsze sale klubowe i jeśli szachiści odważniej sięgną po czasopisma i książki, polskie szachy na pewno nie zginą.
     PS.
Ponieważ, co zauważono na tych łamach, tekst szachowy bez diagramów bywa ignorowany przez czytelników, na zakończenie dwie kombinacje niemieckiego mistrzów: