W dawno minionej epoce papierowych książek i magazynów szachowych, o które nabywcy żebrali w wybranych księgarniach i klubach MPiK, autorzy radzieccy od czasu do czasu cieszyli czytelników artykułami pod wspólnym tytułem "Ku pomocy trenerowi". Przy ogólnym braku materiałów szkoleniowych i sił trenerskich w klubach teksty te stanowiły skarb każdego adepta gry szachowej, który ze szkodą dla nauki szkolnej, piłki nożnej i znajomości towarzyskich poświęcał długie popołudnia i wieczory na zgłębianie tajemnic "królewskiej gry".
Dziś mało kto sięga po źródła rosyjsko-języczne, bo i po co, skoro w razie potrzeby wszystko można znaleźć w internecie... Zresztą do grania partii trzyminutowych, gdy o wszystkim decyduje podstawienie figury lub/i przekroczenie czasu, znajomość końcówek nie jest potrzebna.
Jednakże wpadła nam w ręce zapomniana partia genialnego Bobby Fischera, a powstała tam końcówka pionkowa okazała się być w jakimś stopniu nietypowa. Dlatego prezentujemy zaimprowizowany tekścik, by wspomóc trenerów, jeśli takowi gdzieś jeszcze się uchowali. Trzymajcie się!
A teraz powrót do klasyki.
R. Fischer - A. Bisguier [C42]
Nowy Jork 1959
1.e4 e5 2.Sf3 Sf6 3.Sxe5 d6 4.Sf3 Sxe4 5.He2 He7 6.d3 Sf6 7.Gg5 Hxe2+ 8.Gxe2 Ge7 9.Sc3 Gd7 10.0-0-0 Sc6 11.d4 h6 12.Gh4 0-0-0 13.Gc4 Wdf8 14.Wde1 Gd8 15.d5 Sb8 16.Sd4 We8 17.Sdb5 Gxb5 18.Gxb5 Wxe1+ 19.Wxe1 Sxd5 20.Sxd5 Gxh4 21.g3 Gg5+ 22.f4 c6 23.fxg5 hxg5 24.We7 cxd5 25.Wxf7 Wxh2 26.Wxg7 Sc6 27.Wxg5 Se5 28.Wg7 Wg2 29.Gd3 Sc4 30.Gxc4 dxc4 31.a4 d5 32.c3 Wg1+ 33.Kd2 Wg2+ 34.Kc1 Wg1+ 35.Kc2 Wa1 36.Wg5 Wxa4 37.Wxd5 Kc7 38.g4 Kc6 39.Wd2 Wa5 40.Kd1 Wd5 41.Ke2 Wxd2+ 42.Kxd2 Kd5 43.Ke3 Ke5
44.Kf3 (44.g5? Kf5 45.Kd4 Kxg5 46.Kxc4 Kf6 47.Kd5 Ke7=) 44...a5! 45.Ke3 a4! 46.g5 (Nic nie daje 46.Kf3 z powodu 46...Kf6! 47.Kf4 Kg6 48.g5 Kg7 49.Kf5 Kf7 50.Ke5 Kg6 51.Kd5 Kxg5 52.Kxc4 Kf4 i powstaje pozycja jak w partii; patrz następny diagram.) 46...Kf5 47.Kd4 Kxg5 48.Kxc4 Kf4
49.Kb4 Ke3! (Okazuje się, że właściwą metodą obrony jest oddalenie się od własnego pionka celem dokonania dywersji na tyłach przeciwnika.) 50.Kxa4 Kd2 51.Kb3
(Jeśli 51.c4, to 51...Kc2 52.b4 Kc3 53.c5 Kd4 54.Kb5 Kc3=, patrz diagram.)
(diagram analityczny)
51...Kd3! (51...Kc1=; 51...Kd1? 52.Kc4 Kc2 53.b4 Kb2 54.b5+-) 52.c4 Kd2! (52...Kd4? 53.Kb4 Kd3 54.Kc5 z wygraną; choć równie dobre jest 54.Kb5 Kc2 55.b4 Kb3 56.Kc5+-) 53.Ka4 Kc2 54.Ka3
(Jeśli 54.b4, to 54...Kc3 55.Kb5 Kd4 56.c5 Kc3 57.Ka5 Kc4=, patrz diagram.)
(diagram analityczny)
Ważna dla zrozumienia rozpatrywanej końcówki pozycja obustronnego zugzwangu; gdyby ruch przypadał na czarne, przegrywałyby, a tak ratują remis.
54...Kd3 55.Kb3
55...b6? [Po długiej i pomysłowej obronie czarne popełniają fatalny błąd. Należało grać 55...Kd2 56.c5 Kd3 57.Kb4 Kd4 58.Kb5 Kd3 59.b4 (59.Kb6 Kc4 60.b3+ Kb4=) 59...Kc3=] 56.Kb4 Kc2 57.Ka3 Kd3 58.Kb3 Kd2 59.Ka4 Kc2 (59...Kd3 60.Kb5 Kd4 61.b4+-) 60.b4 1-0.
Dlaczego arcymistrz Bisguier pomylił się w maksymalnie uproszczonej, remisowej końcówce? Może był w niedoczasie, może bał się swojego młodego przeciwnika, może nie zadbał o kondycję i po wielu godzinach gry przestał cokolwiek widzieć, a może - i to jest teza tego artykułu - nie poznał w młodości dostatecznej ilości studiów (czyli etiud) szachowych, by później móc w mgnieniu oka znajdować najlepsze posunięcia. Oto mały zestaw takich studiów mogących stanowić pomoc dla tytułowego trenera.
Prokes, 1925 (?)
(z odwróceniem kolorów)
Czarne zaczynają i remisują.
1...Kd3 2.c4 Kc2 3.Ka4 Kc3 4.Ka3 Kd2 5.Kb4 Kc2 itd. z remisem.
J. Berger 1890
Białe zaczynają i wygrywają.
Przy elastycznej pozycji pionków pozycja zwykle jest wygrana. 1.Kc3 (Białe chcą zdobyć jedno z trzech pól kluczowych pionka d6: a6, b6 lub c6.) 1...Kd7 2.Kb4 [2.Kd3 Ke6 3.Ke3 Kf7 4.Kf4 Kg6 5.e5? (5.Kg4 Kf6 6.Kh5+-) 5...Kf7 6.Kf5 dxe5 7.dxe5 Ke7=] 2...Kc6 3.Ka5 Kb7 4.Kb5 Kc7 (nie ratuje 4...d5 5.e5) 5.Ka6 Kc6 6.d5+ (Korzyść wynikająca z posiadania zapasowego tempa.) 6...Kc5 7.Kb7 Kd4 8.Kc6 Kxe4 9.Kxd6 1-0
V. Halberstadt
La Strategie, 1935
Białe zaczynają i wygrywają
1.Kb2!
(Nie wygrywa 1.c3. Wprawdzie po 1...Kc6 2.Ka4 Kb6 3.Kb3 Kb5? białe wygrywają: 4.Kc2 Kc6 5.Kd2 Kd6 6.Ke3 Ke5 itd.) natomiast właściwą kontynuacją jest 3...Kc7! z dalszym ciągiem 4.Kc2 Kd6 5.Kd2 Ke5!
O dziwo nic nie daje teraz białym zajęcie opozycji przez:
6.Ke3
gdyż remisuje: 6...Kf5 7.Kf3 Ke5 8.Kg4 c4 9.d4+ Ke4 10.Kg3 Kd3 11.d5 Kxc3 12.d6 Kb2 13.d7 c3 (czarne ratują się dzięki posiadaniu pionka gońcowego) 14.d8=H c2 z teoretycznym remisem.
A teraz wracamy do głównego wariantu: 1...Ke5 2.Kc3 Kd5 3.Kd2 Ke5 4.Ke3 Kd5 5.c3 Ke5 6.c4 Kd6 7.Kf4 Ke6 8.Ke4 Kd6 9.Kf5 i białe nieuchronnie zdobywają piona c5.