Zapomniana postać szachów śląskich (1)
(Autorem poniższego artykułu jest p. Henryk Konaszczuk z Zabrza, którego kilka interesujących tekstów poświęconych historii gry można odszukać w internecie
Na początku kwietnia 1929 roku w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów) odbyły się pierwsze szachowe Drużynowe Mistrzostwa Polski. W rozgrywkach brało udział sześć reprezentacji: Warszawy, Łodzi, Lwowa, Krakowa oraz Śląska i Poznania. Ostateczne wyniki Mistrzostw były następujące: z minimalną przewagą nad Łodzią wygrała drużyna z Warszawy, a na dalszych miejscach znalazły się drużyny z Krakowa, Lwowa, Śląska i Poznania.
W zespole śląskim na drugiej szachownicy (na pierwszej grał Emil Sojka) wystąpił młody (ur. 23. 01. 1910) Paweł Mróz. W rozgrywkach pokonał silnego gracza łódzkiego Hirszbaina, uzyskał cenny remis z mistrzem Lwowa Henrykiem Friedmanem, nie sprostał natomiast Henrykowi Pogoriełemu z Warszawy. Pozostałe dwie partie turnieju, ze Spryzerem (Kraków) i Gostyńskim (Poznań), zakończył wynikiem nierozstrzygniętym.
Paweł Mróz był zawodnikiem klubu "Wielkie Hajduki" w Wielkich Hajdukach (obecnie Chorzów Batory). W tamtych czasach był to znany i wielki klub, momentami największy na Górnym Śląsku i działający praktycznie do wybuchu II wojny światowej. W tym miejscu rodzi się refleksja, jak niewiele wiemy obecnie o bogatym życiu szachowym na Śląsku w trzeciej i czwartej dekadzie XX wieku i o znanych wówczas zawodnikach: o profesorze (czyli wykładowcy w gimnazjum) Stanisławie Zawadzkim, który dwukrotnie uczestniczył w mistrzostwach Polski w latach 1935 i 1937 roku, o Emilu Sojce, czołowym śląskim szachiście tych lat czy też o naszym bohaterze.
Mróz był wielką podporą swego klubu i jego kariera szachowa zapowiadała się wielce obiecująco. Uzyskany wynik na I DMP nie był może oszałamiający, ale jeśli brać pod uwagę młody wiek i brak większego doświadczenia w walce z silnymi przeciwnikami, stanowił dobrą zapowiedź na przyszłość. Czy osiągnąłby znaczące wyniki na polskiej arenie szachowej, gdyby jego losy potoczyły się inaczej?
Tymczasem próżno szukać wyników Mroza w tabelach śląskich i ogólnopolskich turniejów następnych lat. Nie zagrał też w II DMP w 1934 roku w Katowicach, bo w tym czasie, zmieniwszy nazwisko na Paul Mross, już mieszkał na stałe w Berlinie. Nie znamy kulisów tej decyzji. Powrót do niemieckich korzeni? Studia lub atrakcyjna praca? Sprawy rodzinne?
Tak czy owak, w swej nowej stolicy Paul czynnie uczestniczy w życiu szachowym. Początkowo nie odnosi wielkich sukcesów, jedynie w pojedynczych partiach demonstrując swoje możliwości. Stopniowo jednak wspina się coraz wyżej w szachowej hierarchii.
Dr Bauriedel - P. Mross
Berlin 1934
1.d4 Sf6 2.c4 g6 3.Sc3 Gg7 4.e4 d6 5.Ge2 0-0 6.h4 c5 7.d5 e6 8.h5 exd5 9.cxd5 We8 10.hxg6 hxg6 11.Hc2 Sbd7 12.Sh3 b5! 13.Sg5 Ha5 14.Gd2 b4 15.Sd1 Ga6 16.Gc4 Gxc4 17.Hxc4 Se5! 18.Hb3 Hb5 19.Ge3 Sd3+ 20.Kd2 c4 21.Hc2 Wac8 22.f3 Sxd5!
i białe poddały się (0:1).
P. Mross - Kuhlmann
Berlin 1934
1.Sf3 Sf6 2.d4 e6 3.Gf4 c5 4.e3 Sc6 5.c3 cxd4 6.exd4 d5 7.Sbd2 Gd6 8.Se5 Hc7! 9.Gb5 a6 10.Gxc6 bxc6 11.b4? a5! 12.a3 Ga6 13.Gg3 0-0 14.f4 Sfd7 15.Hg4 Gb5! 16.Kf2 f5 17.Hf3 Sf6 18.Whc1 Se4+ 19.Sxe4 fxe4 20.Hg4 Wf5 21.Ke3 c5! 22.bxc5 Gxc5! 23.Gf2 Waf8 24.a4 Ga6 25.g3 Ga7 26.Kd2 W8f6 27.c4 dxc4 28.Hd1 W6f8 29.Ge3 Wd8 30.Ke1 c3 31.Hb3
31. ...Wxe5! 32.Wxc3 Hd7 33.fxe5 Gxd4 34.Wc1 Hf7! 35.Gf4 Gxa1 36.Wxa1 Gd3 37.Hb6 Wf8 38.Wc1 g5 39.Wc7 Hg6! 40.Gxg5 Wf1+ 0-1.
W czerwcu 1935 roku bierze udział w turnieju strefowym (jednym z czterech) w Świnoujściu przed mistrzostwami Niemiec w Bad Aachen. Wspólnie z Elstnerem zajmuje dzielone 3-4. Miejsce, za Lachmanem i K. Richterem, co jednak nie wystarcza, by awansować do finału mistrzostw.
K. Richter - P. Mross
Swinemünde 1935 [C60]
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 a6 4.Ga4 Sf6 5.0-0 Sxe4 6.d4 b5 7.d5 Sb8 8.We1 d6 9.Wxe4 bxa4 10.c4 Gf5 11.We1 Ge7 12.Hxa4+ Sd7 13.Sc3 0-0 14.b4 Sb6 15.Hb3 Gd3 16.Sd2 Gg6 17.Sf1 Gd3 18.Se3 Kh8 19.Gb2 f5 20.Wad1 e4 21.f4 Hd7 22.Se2 Sa4 23.Ga1 a5
24.Sd4 axb4 25.Se6 Wf7 26.Hxb4 Sc5 27.Sxc5 dxc5 28.Hb7 We8 29.Ge5 Gd6 30.a4 Gxe5 31.fxe5 Wxe5 32.a5 We8 33.a6 f4 34.a7 Wff8 35.Sf1 Wa8 36.Wd2 Ha4 37.Hxc7 Hxa7 38.He5 Ha6 39.Wf2 Hxc4 40.Sd2 Hd4 41.Hxd4 cxd4 42.Sb3 Gc4 43.Sxd4 Gxd5 44.h4 Wf6 45.Se2 Waf8 46.Wd1 Ge6 47.Wd6 Gc4 48.Wxf6 Wxf6 49.Sxf4 g6 50.g3 Wa6 51.Wc2 Wa4 52.Kf2 Kg7 53.Ke3 Kf6 54.Wc3 Kf5 55.Sh3 Kg4 56.Sf2+ Kxg3 57.h5 g5 58.Sxe4+ Kh4 59.h6 Kh5 60.Wc1 Gf7 61.Wc5 Wxe4+ 62.Kxe4 0,5-0,5
W listopadzie 1935 roku Mross zagrał w turnieju eliminacyjnym do czempionatu Berlina. Z tego właśnie turnieju pochodzi partia z Szyfterem, zakończona znaną kombinacją:
P. Mross - Szyfter
Berlin 1935
1. H:h7+ K:h7 2. Wh3+ Sh4 3. W:h4+ Kg6 4. Wh6+ Kg5 5. h4+ Kg4 6. Se3+ Kg3 7. Wf3 mat (1:0).
Mistrzostwa Berlina odbyły się w 1936 roku i zakończyły zwycięstwem Kurta Richtera. Mross zajął dzielone 7-8 miejsce, zdobywając 6.5 p z 13 partii.
W 1938 roku bierze ponownie udział w turnieju kwalifikacyjnym do czempionatu Berlina. Tym razem eliminacje są rozgrywane systemem szwajcarskim w dwu grupach, w każdej z nich uczestniczy duża liczba szachistów. Do finału awansuje siedmiu pierwszych z każdej grupy. W grupie, w której gra Mross, zwycięża K. Richter, drugi jest Schlage. Mross zajmuje dzielone 3-7 miejsce i tym samym awansuje do finału. Tam, wspólnie z Nowarrą i Rellstabem, dzieli 4-6 miejsce. Turniej kończy się zwycięstwem K. Richtera.
W czerwcu 1938 roku jeden z turniejów strefowych przed mistrzostwami Niemiec odbywa się znowu również w Berlinie. Gra w nim Mross i ostatecznie zajmuje dzielone 1-3 miejsce wspólnie z B. Kochem i Nowarrą W dodatkowej punktacji najlepszy jest Koch i on awansuje do finału. Mross i Nowarra mają taką samą punktację pomocniczą, więc powinien odbyć się pomiędzy nimi baraż. Jednak Mross z ważnych powodów zrezygnował z walki o finał i w Oeynhausen wystąpił Nowarra.
Wczesną wiosną 1939 roku w kawiarnii Victoria w berlińskim Kreuzbergu odbył się turniej mistrzów. Po efektownej grze (zero remisów!) nieoczekiwanie zwyciężył F. Moelbitz. Drugie miejsce z niewielką stratą do zwycięzcy zajął Mross, wygrywając jednak "partię prestiżu". Całkowicie zawiódł Nowarra, który z Teschnerem podzielił 9-10 miejsce.
P. Mross - F. Moelbitz
Berlin 1939
1.e4 Sf6 2.e5 Sd5 3.d4 d6 4.Sf3 Sb6 5.Sc3 Gg4 6.h3 Gh5 7.Gd3 Sc6 8.g4 Gg6 9.exd6 exd6 10.a3 Ge7 11.Se2 Gf6 12.c3 Hd7 13.Sf4 0-0-0 14.Ge3 Wde8 15.Hc2 d5 16.0-0-0 Sc4 17.Sxg6 Sxe3 18.fxe3 hxg6 19.e4 dxe4 20.Gxe4 Hd6 21.Wdf1 Sa5 22.Gd3 We3 23.Sd2 Wexh3 24.Wxh3 Wxh3 25.g5 Gxg5 26.Gf5+ gxf5 27.Hxf5+ He6 28.Hxg5 b6 29.Hxg7 Wh2 30.Hf8+ Kb7 31.Hxf7 Hh6 32.Hf4 Hh7 33.Hf3+ Ka6 34.Hf5 Hh6 35.Hc8+ Kb5 36.Hf5+ Ka6
37.Wf4 Sb3+ 38.Sxb3 Wf2 39.Hc8+ Kb5 40.Hf5+ Ka4 41.Kb1!? (41.Hd7+)
Hxf4 42.Hd7+ b5 43.Sc5+ Ka5 44.Sd3 Wf1+? (44...Hf5! 45.Hxc7+ Ka6)
45.Kc2 Hd6 46.Hc8 Wg1 47.Hb7 Hb6 48.b4+ Ka4 49.Hd5 1-0.
Mimo wybuchu II wojny światowej życie szachowe w III Rzeszy nie zamiera. Zgodnie z regułami państwa totalitarnego szachiści zostają włączeni do machiny propagandowej. Na terenach okupowanych organizowane są turnieje szachowe i pokazy symultaniczne mistrzów. Ma to na celu z jednej strony stworzyć pozory normalności, z drugiej zaś - dostarczyć rozrywki żołnierzom walczącym na froncie bądź kurującym rany w szpitalach i sanatoriach. Znani mistrzowie biorący udział w turniejach szachowych pozwalają się fotografować w żołnierskich mundurach (np. Kohler w krakowskim turnieju 1940). Jeszcze inny cel to pokazanie światu siły niemieckiego ducha bojowego, czyli siły niemieckich szachów (którym jak na ironię od lat przewodzi Rosjanin, ale może Ukrainiec Jefim Bogolubow).
Wielkim wielbicielem szachów jest zarządca Generalnej Guberni dr Hans Frank. To z jego inicjatywy zostają zorganizowane krakowskie turnieje. Wokoło szaleje śmierć, a mimo wszystko organizowane są turnieje szachowe, rozgrywane mecze i partie pokazowe z udziałem funkcjonariuszy państwowych.
W pierwszym turnieju rozegranym w Generalnej Gubernii (Kraków - Krynica -Warszawa) w listopadzie 1940 roku udział wziął Bogolubow. Ponadto wśród uczestników jest Kieninger (miał doskonały wynik z Bad Oeynhausen), K. Richter i L. Rellstab z Berlina, M. Bluemich z Lipska, Lokvenc i H.Mueller z Wiednia, Kohler z Monachium. Mross w tym czasie przebywa w Krakowie i jako mistrz miasta również gra w turnieju. Oprócz wymienionych udział biorą jeszcze Gilg i Eisinger. Pierwsze cztery rundy odbywają się w Krakowie, trzy następne w Krynicy a pozostałe w Warszawie. W turnieju wspólne zwycięstwo odnoszą Bogolubow i Kohler. Mross zajmuje wspólne, dzielone z H. Muellerem, Bluemichem i Ahuesem, 5-8 miejsce. Rozgrywa doskonałą partię z Bogolubowem, a z Kohlerem uzyskuje wynik remisowy. W pozostałych partiach wygrywa z Muellerem, Bluemichem i Eisingerem, przegrywa natomiast z Richterem, Lokvencem, Ahuesem i Kieningerem. Za najładniejszą partię turnieju uznano partię Bluemich - Rellstab.
P. Mross - E. Bogolubow
Kraków - Krynica - Warszawa 1940
1.e4 c5 2.Sf3 d6 3.d4 cxd4 4.Sxd4 Sf6 5.Sc3 e6 6.Ge2 Ge7 7.0-0 a6 8.Ge3 Hc7 9.f4 Sbd7 10.Hd2 b5 11.f5 Sc5 12.fxe6 fxe6 13.Gf3 b4 14.Sce2 e5 15.Sb3 Scxe4 16.Gxe4 Sxe4 17.Hd5 Gb7 18.Hf7+ Kd7 19.Hf5+ Kd8 20.Wad1 Gf6 21.Sd2 Hd7 22.Hh5 Hc6 23.Hg4 Ke7
24.Wxf6! gxf6 25.Hg7+ Ke6 26.Sf3 Hc8 27.Sed4+! exd4 28.Sxd4+ Kd5 29.Hf7+ Kc5 30.Se6+ Kc6 31.Sd4+ Kb6 32.Sb3+ Kb5 33.Sd4+ Kb6 34.Sf5+ Ka5 35.a3 bxa3 36.Wa1 Sc5 37.Sxd6 Hc6 38.Wxa3+ Sa4 39.Wxa4+ Hxa4 40.Hc7+ Kb4 41.Hc3 1-0.
Koniec części I
Henryk Konaszczuk
konash@kki.net.pl