W Warszawie w wieku 72 lata zmarł Janusz Szpotański, mistrz szachów i satyry politycznej, człowiek, który z woli pierwszego sekretarza PZPR Władysława Gomółki otrzymał wyrok trzech lat więzienia za napisanie utworu literackiego.
Postać Zmarłego wymyka się łatwym ocenom. Był pisarzem i poetą, również tłumaczem literatury pięknej, krytykiem muzycznym, a po trosze, jak napisał Mariusz Grabowski w pięknym szkicu w "Dzień Dobry" (nr 42/60), również logikiem i filozofem. Niebywałą popularność zyskał w 1968 roku, gdy rozgłośnia radiowa "Wolna Europa" nadawała obszerne fragmenty jego poematu "Cisi i gęgacze". Wtedy to Szpotański, niekoniecznie z własnej woli, został uznany za "śmiertelnego wroga władzy ludowej" i przypłacił to pobytem w więzieniu, a następnie uporczywymi szykanami ze strony przedstawicieli tejże władzy, umundurowanych i po cywilnemu.
W kontaktach towarzyskich Szpotański miał wielu przyjaciół i wielbicieli, ale też wrogów, bowiem - podobnie do swego duchowego nauczyciela Karola Irzykowskiego - nie przestrzegał mieszczańskiego kodeksu zachowania: potrafił bezlitośnie szydzić, krzyknąć lub obrazić. Nie przywiązywał żadnej wagi do tytułów i ulotnych wartości materialnych.
Zapis kariery szachowej Janusza Szpotańskiego znajdzie czytelnik w atrykule Tadeusza Wolszy ("Szachista", nr 3/2001, s. 18-20). W charakterze uzupełnienia możemy dodać, że w pierwszych latach powojennych Szpotański był częstym gościem w salce szachowej w gmachu YMCA przy ul. Konopnickiej w Warszawie, a następnie przez 10 lat z górą bronił barw klubu Kolejarz - Polonia, zdobywając kilkakrotnie medale Drużynowych Mistrzostw Polski (grał na pierwszej lub drugiej szachownicy). Po rozwiązaniu sekcji szachowej w "Polonii" przez kilka lat reprezentował barwy nieistniejącego od dawna klubu "Drukarz".
W 1956 r. startował w finale indywidualnych mistrzostw Polski i zajął doskonałe szóste miejsce. Nigdy jednak nie poświęcał szachom dostatecznie dużo czasu, był graczem nastroju, stąd notował niekiedy również wyniki zaskakująco słabe. Załączamy partię zmarłego mistrza.
Dworzynski,R - Szpotański,J [C82]
Warszawa, 1951
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 a6 4.Ga4 Sf6 5.0-0 Sxe4 6.d4 b5 7.Gb3 d5 8.dxe5 Ge6 9.c3 Gc5 10.He2 0-0 11.Sbd2 Gf5 12.Sxe4 dxe4 13.Sg5 Sxe5 14.Sxe4 Gg4 15.Hd2 Gb6 16.Hf4 He7 17.Sg5
17...Ge2 18.We1 Sd3 19.Hf5 Gxf2+ 20.Kh1 g6 21.Hxd3 Gxe1 22.Hh3 h5 23.Ge3 Gg4 24.Wxe1 Gxh3 25.gxh3 c5 26.Gd5 Wad8 27.c4 bxc4 28.Gxc4 Hb7+ 29.Kg1 Hxb2 0-1
Tomasz Lissowski