Podczas niedawnego (11-14 VII) meczu barażowego z Tomaszem Markowskim o tytuł mistrza Polski sekundantem Bartłomieja Maciei był rosyjski arcymistrz Witalij Cieszkowski, urodzony w 1944 r. w zachodnio-syberyjskim Omsku. Dla arcymistrza nie był to bynajmniej pierwszy występ w Polsce. Kilka razy grał w Memoriale Gawlikowskiego i w innych turniejach, występował w Drużynowych Mistrzostwach Polski w barwach Polonii Warszawa, a współpraca z Macieją, w postaci kilku-kilkunastodniowych sesji przed ważnymi startami, liczona jest już w latach.
Warto wyjaśnić, jak to się dzieje, że Witalij, dwukrotny mistrz ZSRR, triumfator Olimpiady Szachowej 1986 i drużynowych mistrzostw Europy 1977 w drużynie radzieckiej, nosi arcypolskie nazwisko; w słownikach biograficznych można znaleźć wielu zasłużonych dla Polski Cieszkowskich, z których najsławniejszy jest August, pisarz i filozof, patron ulicy na warszawskim Żoliborzu.
Pierwszym Cieszkowskim, który "pojawił się" w głębi Rosji, był urodzony około 1830 r. Antoni Cieszkowski herbu Dołęga, szlachcic guberni wołyńskiej. Pochwycony przez wojska carskie, za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię. O Antonim - powstańcu nie wiadomo wiele ponadto, że miał dwóch synów: Stanisława (rocznik ok. 1880) i Antoniego (ur. w 1898 r. w Tobolsku). Starszy Stanisław, dziadek arcymistrza Witalija, pracował w carskiej poczcie. Zginął w porewolucyjnej zawierusze, osierociwszy gromadkę dzieci, która jednak cudem przetrwała trudne lata.
Jego brat Antoni miał życiorys tak burzliwy, że mógłby posłużyć za kanwę sensacyjnego serialu. W 1915 r. wstąpił ochotniczo do armii rosyjskiej i jako młody oficer walczył na froncie fińskim, gdzie był ranny, i rumuńskim. Po 1917 roku wstąpił do tworzących się w Rosji formacji polskich. W 1920 roku Antoni Cieszkowski w cywilnym ubraniu przedarł się do Polski, wstąpił do piechoty i podczas wojny z bolszewikami zasłużył na order Virtuti Militari (atak na bagnety pod Nasielskiem). Kontunuując służbę w armii, doszedł do stopnia podpułkownika. Po kampanii wrześniowej via Węgry dotarł do Francji i tam został mianowany dowódcą pułku w polskiej dywizji Prugara-Ketlinga. Na tym jego (znane dziś) ślady urywają się, lecz kwerenda dokumentów zgromadzonych w londyńskim Instytucie Sikorskiego winna wyjaśnić, jak dalej potoczyły się losy tego przedstawiciela dzielnego rodu z Wołynia.
Czy można się dziwić, że arcymistrz Witalij Cieszkowski, w którego żyłach płynie krew żołnierzy spod znaku kontusza i szabli, w latach młodości słynął z ostrej i bezkompromisowej gry? W czasach, gdy zagraniczne wyjazdy szachistów ZSRR można było policzyć na palcach, Cieszkowski nie zrealizował się w pełni jako zawodnik, ale w pojedynczych partiach potrafił zadać klęskę takim tytanom szachownicy jak Tal, Poługajewski czy Geller. Zapisy jego żywych, kombinacyjnych pojedynków można znaleźć w pismach szachowych całego świata ostatnich trzydziestu lat.
Swiesznikow - Cieszkowski
Moskwa 1995
1. e4 g6 2. d4 Gg7 3. Sc3 d6 4. Ge3 c6 5. f4 b5 6. Sf3 Sd7 7. Gd3 Sb6 8. 0-0 Sf6 9. h3 a5 10. He1 b4 11. Sd1 Ga6 12. Sf2 0-0 13. He2 Gb7 14. a3 Hc7 15. a:b4 a:b4 16. c4 c5 17. W:a8 W:a8 18. d5 Sh5 19. Kh2 Wa2 20. Sd1 Sa4 21. Gb1 Wa1 22. Hc2 e6 23. b3 Sb6 24. g4 Sf6 25. Sf2 e:d5 26. e:d5
26...Sf:d5! (Intuicyjna ofiara figury za 2 piony. Ważną okolicznością jest niepewna pozycja białego króla.) 27. c:d5 S:d5 28. Gd2 Sc3 29. G:c3 b:c3 30. Se4 d5 31. S:c3 H:f4+ 32. Kg2 d4! 33. Se2 He3 34. Seg1 Ge5 35. Hc1 H:b3 36. We1 Wa3 37. Ge4 Wa2+ 38. Kh1 Gg3 39. Sd2 G:e1! (Ofiara hetmana kończy walkę.) 40. S:b3 G:e4+ 41. Sf3 G:f3+ 42. Kg1 Gf2+ 43. Kf1 Gg2+ 0-1 (44.K:g2 Ge3+ itd.).