Czując wszystko tylko sercem
Można tak powiedzieć o grze zagadkowego hinduskiego szachisty Sułtan Khana, który pojawił się na arenie szachowej w roku 1929, a zniknął z niej niczym meteoryt w roku 1933.
Można tak powiedzieć, bo Sultan Khan nie przeczytał w życiu ani jednej książki, szachowej ani jakiejkolwiek innej!. Po prostu nie umiał ani czytać ani pisać! Oto próbka możliwości genialnego samouka.
Obrona hetmańsko-indyjska [E12]
Sultan Khan,M - Capablanca,J
Hastings 1930
1.Sf3 Sf6 2.d4 b6 3.c4 Gb7 4.Sc3 e6 5.a3 Białe grają ostrożnie, co jest zrozumiałe biorąc pod uwagę słabą znajomość teorii, choć należy zauważyć, że wiele lat później tak grać będzie Petrosjan!
5...d5 6.cd5 ed5 7.Gg5 Ge7 8.e3 0-0 9.Gd3 Se4 Lepsze było 9...Sbd7
10.Gf4
Białe unikają uproszczeń. Po 10.Ge7 He7 11.0-0 Sd7 12.Wc1 c5 czarne miałyby dobrą grę.
10...Sd7 11.Hc2 f5
Nie było dobre 11...Sdf6 12.Gc7! Hc7 13.Se4 Hc2 14.Sf6+ Gf6 15.Gc2. Nieoczekiwanie czarne wpadają pod uderzenie taktyczne.
12.Sb5! Gd6 Inne odpowiedzi nie są lepsze np: 12...c6 13.Sc7 Wc8 14.Se6; 12...a6 13.Hc7 ab5 14.Hb7 Sdc5 15.dc5 Sc5 16.Gc7!
13.Sd6 cd6 14.h4! Po 14.0-0 g5 15.Gg3 h5 czarne miałyby kontrgrę, dlatego Sultan Khan nie roszuje, łącząc atak na króla z grą przeciwko osłabionym pionkom.
14...Wc8 15.Hb3 He7 16.Sd2 Sdf6 Lepsze 16...Kh8
17.Se4 fe4 Pionka kosztowało 17...Se4 18.f3 Sf6 19.Gf5.
18.Ge2 Wc6 19.g4 Wfc8 20.g5 Se8 21.Gg4!
Bicie na d5 prowadziło do pozycji, gdzie czarne raczej przeważają z uwagi na aktywność figur.
21...Wc1+ 22.Kd2 W8c2+ 23.Hc2 Wc2+ 24.Kc2 Hc7+ Pozycja czarnych jest przegrana. Jedyna szansa to włączenie gońca do gry, ale po 24...Ga6 25.b3! białe idą królem na b2 i zdwajają wieże po linii c.
25.Kd2 Hc4 26.Ge2! Teraz przekątna jest pod kontrolą.
26...Hb3 27.Wab1 Kf7 Większy opór można było stawić po 27...Gc6 28.Whc1 Gb5 29.Wc3 Ha4. Dalej białe grają bardzo dokładnie nie dopuszczając do najmniejszej kontrgry.
28.Whc1 Ke7 29.Wc3 Ha4 30.b4 Hd7 31.Wbc1 a6 32.Wg1 Hh3 33.Wgc1 Hd7 34.h5 Kd8 35.W1c2 Hh3 36.Kc1 Hh4 37.Kb2 Hh3 38.Wc1 Hh4 39.W3c2 Hh3 40.a4 Hh4 41.Ka3 Hh3 42.Gg3 Hf5 43.Gh4 g6 44.h6 Hd7 45.b5 a5 46.Gg3 Hf5 47.Gf4 Hh3 48.Kb2 Hg2 49.Kb1 Hh3 50.Ka1 Hg2 51.Kb2 Hh3 52.Wg1 Gc8 53.Wc6! Decydujące wtargnięcie.
53...Hh4 54.Wgc1 Gg4 55.Gf1 Hh5 56.We1 Hh1 57.Wec1 Hh5 58.Kc3 Hh4 59.Gg3 Hg5 60.Kd2 Hh5 61.Wb6 Ke7 62.Wb7+ Ke6 63.b6 Sf6 64.Gb5 Hh3 65.Wb8 1-0
Wprawdzie Capablanca zagrał tą partię dość słabo, ale trzeba przyznać, że jego partner zręcznie wykorzystał wszystkie niedokładności i błędy.
A teraz fragment z piątej partii meczu Sultan Khan - Tartakower zakończonego zwycięstwem Hindusa 6,5 do 5,5! Staż gry w turniejach europejskich w tym momencie wynosił półtora roku w przypadku Hindusa i 26 lat w przypadku Tartakowera!
Sultan Khan,M - Tartakower,S
Semmering (5), 1931
Tartakower zaproponował remis, ale Sultan Khan widział sposób na wzmocnienie pozycji, a gra na remis była mu obca, niezależnie od klasy przeciwnika.
29.h4! a6 30.b4 b6 31.a3 Ga4 32.Kd2 Gd7 33.Ke3 Kf7 34.Kf4 Ke7 35.Se2 Ge8 36.Sc3 Kf7 37.g4 g6? Lepsze było 37...Ke7.
38.Ke3 Ke7 39.g5 hg5 40.hg5 Kd8 41.Kd4 Gf7 42.Se2 Kc7 43.Kc3 Ge8 44.Kb3 Kb7 45.a4 a5? [45...Kc7]
46.Sd4 Gd7 47.Ka3 Ka6 48.Sb3 Gc8? Pozycję po 48...ab4+ poddał swego czasu gruntownej analizie N. Grigoriew. Oto główna linia:
49.Kb4 Ge8 50.a5 ba5+ 51.Sa5 Kb6 52.Sb3 Gf7 53.Sc5 Kc6 54.d4 Kb6 55.Sa4+ Kc6 56.Ka5 Kb7 57.Sc5+ Kc7 58.Kb5 Ge8+ 59.Ka6 Gf7 60.Sb7 Ge8 61.Ka7! Gf7 62.Sd6! Gg8 63.Ka6 Kc6 64.Ka5 Gh7 65.Sf7 Gg8 66.Sh8 Gh7 67.Ka6! Kc7 68.Kb5 Kb7 69.Kc5 Kc7 70.Sf7 Gg8 71.Sd6 Gh7 72.Se8+ Kd8 73.Sf6
49.ba5! ba5 50.Sc5+ Kb6 51.d4! Kc6 Lub 51...Kc7 52.Sd3 Kd8 53.Sf4 Ke7 54.Sg6+ Kf7 55.Sf4 Kg7 56.Sd3 Kg6 57.Sc5 Kg5 58.Sb3 Kf4 59.Sa5 Ke3 60.Sb3 Kd3 61.Kb4
52.Sd3 Gd7 53.Sf4 Ge8 54.Se6 Gd7 55.Sc5 Ge8 56.Kb3 Kc7 57.Kc3 Kc6 58.Kd3 Kc7 59.Ke3 Kc6 60.Kf4 Kc7
61.e6! Kolejna transformacja pozycji, tym sposobem biały król wdziera się do obozu czarnych.
61...Kd6 62.e7 Gc6 62...Ke7 63.Ke5 Gc6 64.Sb3 Ga4 65.Sa5.
63.Sb7+ Ke7 64.Sa5 Ga4 65.Ke5 Ge8 66.Kd5 Ga4 67.Ke5 Ge8 68.d5 Ga4 69.Sb7 Gb5 70.Sc5 Gf1 71.Se6 Gb5 72.Sc5 Gf1 73.Se4 Gd3 74.Sf6 Gb5 75.Sg8+ Kf7? 76.Kd6 Ga4 76...Kg8 77.Ke7! Kg7 78.d6 Ga4 79.d7 Gd7 80.Kxd7 Kf7 81.Kd6.
77.Sh6+ Ke8 78.Sg4 Gc2 79.Se5 Ge4 80.Ke6 Gf5+ 81.Kf6 Ge4 82.d6 Gc2 83.d7+ Kd8 84.Ke6 Gf5+ 85.Kd6 Gd7 86.Sd7 Ke8 87.Se5 1-0
Technika realizacji przewagi robi wrażenie. Autor książki o Sultan Khanie - A. Macukiewicz zauważa, że 57 lat później taka oto, znajoma nam już pozycja wystąpiła w partii:
Dolmatow,S - Drasko,M
Sochi Sochi, 1988
57.Sa4+ Kc6 58.Ka5 Kb7 59.Sc5+ Kc7 60.Kb5 Ge8+ 61.Ka6 Gf7 62.Ka7 Gg8 63.Sb7 Gf7 64.Sd6 Gg8 65.Ka6 Kc6 66.Ka5 Gh7 67.Sf7 Gg8 68.Sh6 Gh7 69.Ka6 Kc7 70.Kb5 Kb7 71.Kc5 Kc7 72.Sf7 Gg8 73.Sd6 Gh7 74.Se8+ 1-0
Ciekawe to, prawda? Do twórczości Sultan Khana powrócę w następnym odcinku.
MF Waldemar Świć
Trener I klasy