W 1908 roku w Pradze przeprowadzono pierwszy na terenie Czech turniej szachowy z udziałem międzynarodowych gwiazd. Oficjalnym powodem do zorganizowanie tej kosztownej i wymagającej dłuższych przygotowań imprezy była chęć uczczenia 60. rocznicy koronacji Franciszka Józefa - w tych odległych czasach również należało bardzo dbać o wsparcie wpływowych mecenasów.
Pierwsze miejsce podzielili Oldrich Duras i Karl Schlechter (po 13,5 pkt z 19) przed M. Vidmarem - 13 pkt. Miejsce 4 zajął przedstawiciel Łodzi Akiwa Rubinstein, straciwszy szanse na jeszcze lepszy wynik w wyniku porażki w 17. rundzie z Gezą Maroczym. Dziewiątą nagrodę zapewnił sobie inny przedstawiciel Łódzkiego Towarzystwa Zwolenników Gry Szachowej maestro Hersz Salwe (nie - jak twierdzą niektóre źródła - zamożny fabrykant, lecz zawodowy gracz w szachy). Wcześniej tego samego roku w stolicy cesarstwa Austro-Węgierskiego odbył się bliźniaczy turniej, w kórym zwyciężyli wspólnie Duras, Maroczy i Schlechter, a ostatnie miejsce z nadzwyczaj skromnym dorobkiem 1,5 pkt. Z 19 partii zajął przyszły "hipermodernista" Richard Reti.
W swojej doskonałej książce "The Life & Games of Akiva Rubinstein. Volume 1: Uncrowned King" (wydanie 2, Russell Enterprise. Inc. 2006 Milford, CT USA) biografowie najlepszego polskiego szachisty wszechczasów John Donaldson i Nikolay Minew) napisali:
"Turniej Praga 1908 nie był wybitnym osiągnięciem sportowym dla Rubinsteina (...), ale stanowił wielki sukces twórczy. Jego sławna końcówka wieża i pionek przeciwko gońcowi i pionkowi była grana przeciwko Salwe w pierwszej rundzie właśnie w Pradze, a wygrane z Ałapinem i Vidmarem to po prostu klasyka."
Zaistniał ciekawy powód, by jedno z tych wybitnych osiągnięć twórczych Wielkiego Akiwy dziś przypomnieć ("Klasykę zawsze warto znać" - przekonywał niegdyś czytelników "Panoramy" krakowski mistrz międzynarodowy Jerzy Kostro), ale ze względów metodycznych najpierw zademonstrujemy obszerne fragmenty analizy I. Majzelisa opublikowanej w "Szachmatnyj biuletien" 1963 na stronie 164.
Diagram 1
Przy posunięciu przypadającym na białe ginie pionek h4: 1.Gf6? Wf8; 1.Kg1?? We1 mat.
Diagram 2
1.Gd8-g5 Wf5-f8 2.Gg5-e7 Wf8-e8 3.Ge7-g5 We8-e2+ 4.Kg2-f1 Kg4-f3 5.Kf1-g1 (5.Gg5-d8 We2-d2 6.Gd8-a5 Wd2-h2; 5.Gg5-f6 We2-e4 6.Gf6-g5 We4-e6) 5...Kf3-g3 6.Kg1-f1 We2-e8! z wygraną (vide diagram 1).
Diagram 3
1...Ke2-f3 2.Gd8-c7 Wg4-g1 3.Kh3-h2 (obrona 3.Gc7-h2 będzie omówiona przy następnym diagramie) 3...Wg1-f1 4.Gc7-d8 Kf3-g4 5.Kh2-g2 Wf1-f5 i powstała wygrana dla czarnych pozycja diagramu 2.
Diagram 4
1...Kf3-e4 2.Kh3-g2 Wh1-d1
["Białe uzyskały tylko pozorną swobodę działania. Okazuje się, że obrona pionka h4 na przekątnej h4-d8 jest utrudniona, ponieważ goniec utracił pola d6 i d8. Czarne grożą manewrem Ke4-f5-g4, po czym białe będą skazane na beznadziejną obronę pionka z przekątnej e1-h4" - Majzelis.]
3.Gh2-c7 (lub 3.Gh2-g3 Ke4-f5 4.Kg2-f3 Wd1-d3+ 5.Kf3-g2 Kf5-g4 6.Gg3-e1 Wd3-b3 7.Ge1-f2 Wb3-b2 8.Kg2-f1 Kg4-f3 -+)
3...Wd1-d7 4.Gc7-a5 Ke4-f4 5.Ga5-c3 Kf4-g4 6.Gc3-f6 Wd7-f7 7.Gf6-d8 Wf7-f5 z wygraną czarnych, bo znów powstała pozycja diagramu 2.
Uzbrojeni w wiedzę, którą zawdzięczamy "radzieckiej szkole szachowej", możemy przejść do obejrzenia zapowiedzianej partii z turnieju rozegranego ponad 100 lat temu w Pradze, będącej wówczas - jak nasz Kraków czy Lwów - częścią stabilnej politycznie, rozległej i bogatej C. K. Austrii.
H. Salwe - A. Rubinstein [C49]
Praga 1908 (r. 1)
1.e2-e4 e7-e5 2.Sg1-f3 Sb8-c6 3.Sb1-c3 Sg8-f6 4.Gf1-b5 Gf8-b4 5.0-0 0-0 6.d2-d3 d7-d6 7.Gc1-g5 Sc6-e7 8.Sc3-e2 Se7-g6 9.Se2-g3 h7-h6 10.Gg5-e3 c7-c6 11.Gb5-a4 d6-d5 12.c2-c3 Gb4-d6 13.Ga4-c2 Wf8-e8 14.Wf1-e1 Gc8-e6 15.d3-d4 d5xe4 16.Gc2xe4 e5xd4 17.Ge3xd4 Sf6xe4 18.Sg3xe4 Gd6-f8 19.b2-b4 b7-b6 20.a2-a3 Hd8-c7 21.Sf3-d2 f7-f5 22.Se4-g3 c6-c5 23.Hd1-f3 Hc7-f7 24.We1xe6 Hf7xe6 25.Gd4-e3 Sg6-h4 26.Hf3-h5 He6-f6 27.Wa1-c1 Wa8-d8 28.Sd2-f3 Sh4xf3+ 29.Hh5xf3 g7-g6 30.Sg3-e2 Hf6-f7 31.h2-h4 Kg8-h7 32.g2-g3 Gf8-d6 33.Kg1-g2 Hf7-e6 34.Wc1-d1 He6-e4 35.Hf3xe4 f5xe4 36.Wd1-b1 We8-e7 37.a3-a4 c5xb4 38.c3xb4 Wd8-c8 39.a4-a5 b6xa5 40.b4xa5 Gd6-c5 41.Ge3-f4 Wc8-d8 42.Wb1-b5 Gc5-d4 43.Se2xd4 Wd8xd4 44.Gf4-e3 Wd4-a4 45.Wb5-d5 Kh7-g7 46.g3-g4 Wa4-c4 47.Ge3-d4+ Kg7-f7 48.Gd4-e3 Kf7-e6 49.Wd5-b5 We7-h7 50.a5-a6 Wc4-a4 51.Wb5-b7 Wh7xb7 52.a6xb7 Wa4-b4 53.Ge3xa7 Wb4xb7 54.Ga7-e3 h6-h5 55.Kg2-g3 Wb7-f7 56.Ge3-f4 Wf7-f8 57.f2-f3 Ke6-d5 58.g4xh5 g6xh5 59.f3xe4+ Kd5xe4 60.Gf4-g5
60...Wf8-f7 [Ten ruch jeszcze niczego nie psuje, ale dzięki znajomości analizy Majzelisa wiemy, że dokładniejsze jest 60...Ke4-d3 61.Gg5-f4 Kd3-e2 62.Gf4-g5 Wf8-f3+ 63.Kg3-g2 Wf3-a3 64.Gg5-e7 Wa3-a4 65.Ge7-d8 Wa4-g4+ 66.Kg2-h3 (pozycja diagramu 3) 66...Ke2-f3 z wygraną czarnych.]
61.Gg5-h6 Wf7-f3+ [Strata czasu; właściwe 61...Kd3 itd.]
62.Kg3-g2 Wf3-d3? [Wypuszcza wygraną, należało grać 62...Wf3-f7! 63.Gh6-g5 Ke4-d3 itd.]
63.Gh6-g5? [Białe nie korzystają z szansy na ratunek, konieczne było 63.Kg2-f2! lub 63.Kg2-f1! - byle dalej od "strefy śmierci".]
63...Ke4-f5? [63...Wd3-f3! i znów wygrana czarnych.]
64.Kg2-f2 Kf5-g4 65.Kf2-e2 [Wprawdzie biały król pozwolił się odepchnąć od pionka h4, ale to jeszcze o niczym nie decyduje.]
65...Wd3-f3 66.Gg5-h6 Kg4-g3 67.Gh6-g5 Wf3-f8 68.Ke2-e3 Wf8-e8+ 69.Ke3-d3 Kg3-f3 70.Kd3-d4 We8-e6[70...We8-e4+ 71.Kd4-d3 We4-g4? 72.Kd3-d2 Kf3-g3 73.Kd2-e1 Wg4xh4 74.Gg5xh4+ Kg3xh4 75.Ke1-f1=]
71.Kd4-d5? [Decydujący błąd. Baranow w książce "Szachmatnyj jeżegodnik za 1953" podał, że po 71.Kd4-d3! We6-d6+ 72.Kd3-c3
(diagram analityczny)
powstaje kluczowa dla obrony białych pozycja, która jest remisowa; przy ruchu białych 1.Kc4 Ke4 2. Kc3 Wd3 3.Kc2 itd. oraz przy ruchu czarnych np. 1...Kf3-e2 2.Kc3-c4 (białe starają się utrzymywać opozycję skośną) 2...Wd6-d3 3.Gg5-h6=. Jeśli czarne spróbują oddać jakość na g5 lub h4, to biały król na czas dotrze do pól g1 i g2 - pól kluczowych czarnego pionka "h". Można wyciągnąć końcowy wniosek - pisał Majzelis - że w końcówkach tego typu wieża wygrywa przeciwko gońcowi wówczas, gdy uda się odciąć króla strony słabszej po kolumnie "f", a także, co już wcześniej było ustalone przez teorię, jeśli król został odcięty po kolumnie "c".
Po ruchu 71.Kd5 czarne wygrywają w pouczający sposób.
71...We6-e4
72.Gg5-f6 Kf3-f4 73.Gf6-d8 Kf4-f5 74.Gd8-g5 We4-g4 [Grozi 75...Wxg5.]
75.Gg5-e7 Wg4-g7 76.Ge7-f8 Wg7-d7+ 77.Kd5-c6 [77.Kd5-c4 Kf5-g4 i pionek ginie.]
77...Wd7-d4 78.Gf8-e7 Kf5-e6 79.Kc6-c5 Wd4-d5+ 80.Kc5-c4 Wd5-f5 81.Ge7-d8 Ke6-d7 82.Gd8-b6 [82.Gd8-g5 Wf5xg5 83.h4xg5 h5-h4 84.g5-g6 Kd7-e6 -+.]
82...Wf5-f4+ 83.Kc4-d3 Wf4xh4 84.Kd3-e2 Kd7-e6 85.Ke2-f3 Wh4-g4 86.Gb6-f2 Ke6-f5 87.Gf2-g3 h5-h4 88.Gg3-h2 Wg4-b4 89.Kf3-g2 Kf5-g4 90.Gh2-e5 Wb4-a4 91.Ge5-d6 Wa4-a2+ 92.Kg2-h1 Kg4-h3 93.Gd6-c5 Wa2-a1+ 94.Gc5-g1 Kh3-g4 95.Kh1-h2 Wa1-a2+ 96.Kh2-h1 Kg4-g3 97.Gg1-c5 Wa2-h2+ 98.Kh1-g1 Wh2-d2 99.Kg1-h1 h4-h3 0-1.
A teraz skok w czasie o sto lat do przodu. W zakończonych niedawno na warszawskim Torwarze Mistrzostwach Europy w szachach szybkich rozegrana została partia, która - choć nie miała wpływu na obsadę nagrodzonych miejsc - zasługuje na baczną uwagę.
A. Deszczyński (2352) - V. Bologan (2688) [B51]
9. Amplico Life Rapid Warszawa, 19.12.2009 (r. 6)
Memoriał Gawlikowskiego
1.e2-e4 c7-c5 2.Sg1-f3 d7-d6 3.Gf1-b5+ Sb8-d7 4.d2-d4 Sg8-f6 5.Sb1-c3 a7-a6 6.Gb5xd7+ Sf6xd7 7.Gc1-g5 h7-h6 8.Gg5-h4 g7-g5 9.Gh4-g3 Gf8-g7 10.0-0 0-0 11.Wf1-e1 b7-b5 12.e4-e5 d6xe5 13.d4xe5 b5-b4 14.Sc3-e4 Hd8-b6 15.Hd1-d5 Wa8-a7 16.Wa1-d1 Gc8-b7 17.Hd5-c4 Gb7-a8 18.Hc4-e2 Hb6-g6 19.c2-c4 Wf8-c8 20.h2-h3 Sd7-f8 21.h3-h4 g5-g4 22.Sf3-h2 h6-h5 23.Se4-g5 f7-f6 24.Sg5-e4 Hg6xe4 25.He2xe4 Ga8xe4 26.We1xe4 f6-f5 27.We4-e1 Sf8-e6 28.Sh2-f1 f5-f4 29.Gg3-h2 Wc8-f8 30.Wd1-d5 Wf8-f5 31.Sf1-d2 Wa7-c7 32.Sd2-b3 Kg8-h7 33.Kg1-h1 f4-f3 34.We1-e4 Gg7-h6 35.Gh2-g3 Kh7-g6 36.Kh1-g1 Wf5-f8 37.Sb3-d2 Gh6xd2 38.Wd5xd2 Se6-d4 39.We4xd4 c5xd4 40.Wd2xd4 a6-a5 41.b2-b3 a5-a4 42.Wd4-d5 Wc7-a7 43.Wd5-b5 a4xb3 44.a2xb3 Wa7-a1+ 45.Kg1-h2 f3xg2 46.Kh2xg2 Wf8-d8 47.Wb5xb4 Wd8-d1 48.Gg3-h2 Kg6-f5 49.c4-c5 Wa1-c1 50.Wb4-f4+ Kf5-e6 51.b3-b4 Wd1-d8 52.Wf4-e4 Wd8-b8 53.Gh2-f4 Ke6-d5 54.Gf4xc1 Kd5xe4 55.Gc1-d2 Ke4xe5 56.f2-f3 g4xf3+ 57.Kg2xf3 Wb8-f8+ 58.Kf3-e3 Ke5-d5 59.Ke3-d3 e7-e5 60.Gd2-e3 Wf8-b8 61.Kd3-c3 Wb8-b7 62.Kc3-b3 Wb7-f7 63.Kb3-c3 Wf7-f3 64.Kc3-d3 e5-e4+ 65.Kd3-e2 Kd5-c4 66.c5-c6 Wf3-f7 67.Ge3-d2 Kc4-d5 68.b4-b5 Kd5-c5 69.Ke2-e3 Kc5xb5 70.Ke3xe4 Kb5xc6 71.Gd2-f4
Materiał identyczny jak w partii łódzkich tytanów szachownicy. Zgodnie z zasadą sformułowaną przez Majzelisa wygranej nie ma - biały król nie został odcięty ani po kolumnie "f", ani po kolumnie "c".
71...Kc6-d7 72.Ke4-e5 Kd7-e7 73.Gf4-g5+ Ke7-f8 74.Gg5-f6 Wf7-b7 75.Ke5-e6 Wb7-b6+ 76.Ke6-f5 Kf8-f7 77.Gf6-g5 Wb6-b5+ 78.Kf5-e4 Kf7-e6 79.Ke4-d4 Wb5-b4+ 80.Kd4-d3 Ke6-d5 81.Gg5-f6 Wb4-f4 82.Gf6-g5 Wf4-f3+ 83.Kd3-e2 Kd5-e4 84.Gg5-e7 Wf3-b3 85.Ke2-f2 Wb3-b2+ 86.Kf2-g3? [Biały król dobrowolnie idzie w matnię. Należało grać np. 86.Kf2-e1 Ke4-d3 87.Ge7-g5 Wb2-b1+ 88.Ke1-f2.]
86...Wb2-b7 87.Ge7-g5 Wb7-f7
[Pozycja z partii Salwe - Rubinstein, z tą drobną różnicą, że wieża zamiast na f8 stoi na f7, co oczywiście nie zmienia oceny - teraz czarne powinny wygrać. Warto jednak pamiętać, że obaj zawodnicy od wielu posunięć grają na dodawanym czasie, więc nie mają możliwości, by przemyśleć dokładniej pozycję, a przebieg partii budzi podejrzenie, że nie czytali tego, co kiedyś ogłosił w "Biuletienie" I. Majzelis, a jeśli nawet czytali, to zdążyli zapomnieć.]
88.Kg3-g2 Wf7-b7? [88...Ke4-d3!]
89.Kg2-g3? [89.Kg2-f2!]
89...Wb7-b2 90.Gg5-e7 Wb2-b3+? [Wypuszcza wygraną, należało powrócić do 90...Wb2-b7 91.Ge7-g5 Wb7-f7.]
91.Kg3-g2? [91.Kg3-f2 Wb3-f3+ 92.Kf2-e2 itd.]
91...Ke4-f4? [91...Wb3-f3!]
92.Ge7-g5+ Kf4-g4 93.Kg2-f2 Wb3-f3+ 94.Kf2-e2 Kg4-g3 95.Gg5-e7 Wf3-f5 96.Ge7-g5 Wf5-e5+ 97.Ke2-d3 [97.Ke2-f1?? We5-e8! i konieczne jest 98.Gg5-d2]
97...Kg3-f3 98.Kd3-d4[98.Kd3-d2 We5-e6 99.Kd2-d3 We6-d6+ 100.Kd3-c4 Kf3-g4 101.Gg5-e7 Wd6-d1 102.Ge7-g5 Wd1-h1 103.Kc4-d3 Wh1xh4 104.Gg5xh4 Kg4xh4
(diagram analityczny)
105.Kd3-e2 Kh4-g3 106.Ke2-f1! Kg3-h2 107.Kf1-f2=]
98...We5-e1 99.Kd4-d5? [Remisowało 99.Gg5-f6 We1-e4+ 100.Kd4-d3 We4-e6 101.Gf6-g5 We6-d6+ 102.Kd3-c4 Kf3-g4 103.Kc4-c3=; 99.Kd4-d3 We1-d1+ 100.Kd3-c2 Wd1-d7 101.Kc2-c3 i powstaje pozycja opisana przez Baranowa w "Jeżegodniku".]
99...We1-e4
[Znów powstała pozycja z partii Salwe - Rubinstein. Jak wiemy, jest ona przegrana dla białych, ale należało jeszcze zagrać - jak Salwe - 100.Gf6, by Bologan mógł wykazać, iż nie gra gorzej od Rubinsteina.]
100.Kd5-d6? [Mistrz Deszczyński po partii opowiadał, że przez cały czas uważał, by przeciwnik nie poświęcił jakości na g5, zapomniał jednak, że to samo może nastąpić na h4.]
100...Kf3-g3 101.Kd6-d5 We4xh4 0-1.
Klasykę warto znać! Dzięki Adamowi Deszczyńskiemu (i nie bez pomocy Bologana) przypomnieliśmy sobie ciekawą końcówkę i wiemy, jak ją prawidłowo grać. Pytanie, czy nie trzeba będzie czekać następnych sto lat, by znów pokazała się na szachownicy...
Artykuł ukazał się w numerze 1/2010 miesięcznika "Mat"