Krótko przed śmiercią Andrzej Tyburczy opublikował w "Panoramie Szachowej" szkic poświęcony rosyjskiemu szachiście Michaiłowi Czigorinowi. W nawiązaniu do tego tekstu podajemy mały wybów partii i kombinacji założyciela "rosyjskiej szkoły szachowej".
I. Gunsberg - M. Czigorin [C77]
Hawana 1890 mecz (r. 2)
1.e4 e5 2.Sf3 Sc6 3.Gb5 a6 4.Ga4 Sf6 5.d3 (Ten spokojny ruch, stosowany jeszcze przez Anderssena, okazał się zabójczy dla czarnych w meczu Steinitz - Zukertort, USA 1886.) 5...d6 6.c3 g6 7.Sbd2 Gg7 8.Sf1 0-0 9.h3 (Lepsze jest 9.Sg3, ale i wtedy po 9...b5 10.Gb3 d5 11.He2 Gb7 12.0-0 We8 czarne stoją doskonale.) 9...d5! 10.He2 (Ryzykowne byłoby otwarcie centrum przez 10.Gxc6 bxc6 11.Sxe5 He8!) 10...b5 11.Gc2 d4! 12.g4 Hd6 13.S1d2 (Skoczek powraca, gdyż po np. 13.Sg3 czarne grając 13...Hc5 wymuszały 14.cxd4 w jeszcze bardziej korzystnych dla siebie okolicznościach.) 13...Ge6 14.cxd4 Sxd4 15.Sxd4 Hxd4 16.Sf3 Hb4+ 17.Kf1 (17.Hd2 Hd6 18.d4 exd4 19.Hxd4 (nie pomaga 19.e5 Hc6! itd.) 19...Sxe4 20.Hxe4 Gd5 21.He2 Gxb2 22.Gxb2 Wae8; E. Bogolubow.) 17...Hd6
Debiutowa faza partii zakończyła się pomyślnie dla Czigorina. Słaby jest nie tylko odstaly pionek "d", ale również cały kompleks czarnych pól w obozie białych, co rosyjski maestro artystycznie wykorzystuje.) 18.b3 (Zgodnie z analizą Czigorina po 18.d4 Gc4 19.Gd3 Gxd3 20.Hxd3 Sd7 21.d5 c6 białe mają kłopot z utrzymaniem pionka "d".) 18...c5 19.Gb2 Sd7! 20.Sg5 Sb8 (Breyer ante portas!) 21.Sxe6 fxe6! 22.Kg2 Wa7 23.Whf1 Waf7 24.f3 Sc6 25.Hd2 Wf4 26.Wad1 He7 27.He1 Gf6 28.He2 (28.Gc1 Gh4 29.Hd2 Sd4 -+.) 28...Gh4 29.Gb1 h5! 30.a3 hxg4 31.hxg4 (31.fxg4 Wf2+.) 31...Hg5 (Grozi 32...Wxf3 33.Wxf3 Hxg4.) 32.Kh3 W8f7 33.Wc1 (Lub 33.Gc1 Wh7 34.Gxf4 Hxf4 35.Kg2 Hg3+ 36.Kh1 Gg5+ 37.Hh2 Wxh2 mat.) 33...Hh6 34.Kg2 Wh7 35.Wh1
35...Wxf3!! (Końcowe uderzenie. Jeden z motywów kombinacji to przeciążenie gońca b2.) 36.Hxf3 Hd2+ 37.Kg1 Gf2+ (Możliwe było przestawienie posunięć 37...Sd4 38.Gxd4 Gf2+ itd.) 38.Kf1 (38.Hxf2 Wxh1+ 39.Kg2 Wh2+; Czigorin.) 38...Sd4 39.Gxd4 Hxc1+ 40.Ke2 Wxh1 41.Gxf2 Hxb1 42.g5 Hf1+ 0-1
E. Lasker - M. Czigorin [D07]
Hastings 1895 (r. 2)
1.d4 d5 2.Sf3 Gg4 3.c4 Gxf3 4.gxf3 Sc6 5.Sc3 e6 6.e3 Gb4 7.cxd5 Hxd5 8.Gd2 Gxc3 (Możliwe było 8...Hh5 lub 8...Hd7, by poczekać z oddaniem gońca za skoczka aż przeciwnik zagra a2-a3. Jednak Czigorin jest pryncypialny i zamierza udowodnić, że w jego własnym otwarciu skoczki nie ustępują gońcom.) 9.bxc3 Sge7 10.Wg1 (10.c4!) 10...Hh5 (10...0-0!) 11.Hb3 Sd8 (Słabsze od 11...0-0 12.Hxb7 Hxh2 13.Wg3 Wfc8 z dalszym Wa8-b8 i Se7-f5; E. Wasiukow.) 12.Hb5+! Hxb5 13.Gxb5+ c6 14.Gd3 (Po wymianie hetmanów pozycja białych jest przyjemniejsza. Następują długie manewry, w trakcie których Czigorin stara się unieruchomić nieprzyjacielską piechotę w centrum.) 14...Sg6 15.f4 0-0 16.Ke2 Wc8?! 17.Wg3 (Nasz rodak z Lublina G. Lewenfisz polecał tu 17.f5 exf5 18.Gxf5 Wc7 19.c4.) 17...c5 18.Wag1 c4 19.Gc2 f5 (Pierwsze plusy dla czarnych - centrum wyraźnie się usztywniło.) 20.Gc1 (Wchodziło w grę 20.h4 Wf7 21.h5 Se7 22.f3 z dalszym e3-e4.) 20...Wf7 21.Ga3 Wc6 22.Gc5 Wa6 23.a4 Sc6 24.Wb1 Wd7 25.Wgg1 Sge7 26.Wb2 Sd5 27.Kd2 Wa5 28.Wgb1 b6 29.Ga3 g6
Białe gońce nie potrafią wyzwolić się z blokady, centrum zastygło. Z drugiej strony wieża a5 nie upiększa pozycji czarnych. Gra jest w przybliżeniu równa. 30.Wb5 Wa6 31.Gc1 Sd8 32.Wa1 Sf7 33.Wbb1 Sd6 (Już Steinitz zauważył, że skoro białe w odpowiednim czasie nie zagrały h2-h4, to po 33...g5! 34.fxg5 Sxg5 35.Wa3 Se4+ 36.Gxe4 fxe4 czarne stałyby znacznie lepiej.) 34.f3 Sf7 35.Wa3 g5 (Teraz podryw ten sprzyja tylko aktywizacji białych figur.) 36.Ke2! gxf4 37.e4! Sf6 38.Gxf4 Sh5 39.Ge3 f4 40.Gf2 Wa5 41.Wg1+ Kf8 42.Waa1 (42.e5!) 42...e5 43.Wab1 Sg7 44.Wb4 Wc7 45.Gb1 Se6 46.Wd1 Sed8
47.Wd2 (Lepsze 47.dxe5 Sc6 48.Wb5 Ke7.) 47...Sc6 48.Wb5 (48.Gc2.) 48...Wxa4 49.dxe5 Sfxe5 50.Gh4 (Ostatnia niedokładność. Lepsze było 50.Wdd5.) 50...Wg7! (Strategia czarnych triumfuje.) 51.Kf2 Wg6 52.Wdd5 Wa1 53.Gd8 Sd3+ (Grozi Scb4.) 54.Gxd3 cxd3 55.Wxd3 Wag1 56.Wf5+ Ke8 57.Gg5 W6xg5 0-1.
M. Czigorin - E. Schiffers [B40]
St. Petersburg, 26.07.1895 mecz (r. 10)
1.e4 c5 2.Sc3 Przeciwko obronie sycylijskiej Czigorin zwykle wybierał wariant zamknięty, ale gdy raz było inaczej: 2.Sf3 Sc6 3.d4 cxd4 4.Sxd4 Hb6 5.Sb3 Sf6 6.Sc3 e6 7.a3 Ge7 8.Ge2 0-0 9.0-0 a6 10.Hd3 Hc7 11.f4 d6 12.Hg3 Gd7 13.Ge3 itd.; Czigorin - Paulsen (Berlin 1881), to powstał pra-wzór dla systemu Scheveningen, 40 lat przed oficjalnymi narodzinami tego wariantu. 2...Sc6 3.Sf3 e6 4.He2 (Przeciwko obronie francuskiej Czigorin grywał tak często już w 2. posunięciu; w XXI wieku jego śladami wielokrotnie szedł A. Morozewicz, nota bene również wielki zwolennik i "odnowiciel" Obrony Czigorina.) 4...Ge7 5.g3 d5 6.Gg2 Sf6 7.d3 0-0 8.0-0 d4 9.Sd1 e5
Z odwróceniem kolorów wytworzyła się pozycja z obrony królewsko-indyjskiej. Ciekawe, że tylko raz w swej karierze, grając przeciwko 1.d2-d4, Czigorin wybrał obronę indyjska, zresztą bez powodzenia.) 10.Se1 Hb6?! (Dziś nazwalibyśmy ten ruch bezplanowym.) 11.Kh1 Gg4 12.f3 Gd7 13.f4 Wac8 14.b3 (Bardzo podobna pozycja powstała w 3. partii sławnego meczu pretendentów Tajmanow - Fischer.) 14...Kh8 (14...exf4 15.gxf4 Se8 16.Sf3 f5!; E. Wasiukow.) 15.f5 Hd8 16.g4 Sg8 17.Sf3 (Oczywiście białe nie mogą dopuścić do wymiany czarnopolowych gońców.) 17...g5 18.Sf2 f6 19.h4 h6 20.Kh2 Kg7 21.Wh1 b5 (Kto pierwszy rozbije pozycję przeciwnika na skrzydle? Radziecki autor W. Panow rozważał tu pomysł ewakuacji czarnego króla na skrzydło hetmańskie: 21...Wf7 a następnie Hd8-b6 i Kg7-f8-e8-d8-c7.) 22.Kg3 a5 (Zdaniem Wasiukowa konieczne było 22...c4 z ideą c4-c3 i ograniczeniem komunikacji w obozie białych, co - zdaniem moskiewskiego arcymistrza - silnie ograniczyłoby ich atakujące możliwości.) 23.Gd2 Ge8 24.Wh2 Gf7? (Wasiukow krytykuje ten ruch i poleca przegrupowanie: 24...Wf7 z dalszym Kf8 i Wg7.) 25.Wah1 Sb4 26.Sh3?! (Wygrywało 26.hxg5 fxg5 27.Sh3 Sxa2 28.Shxg5 Gxg5 (tylko odwleka porażkę 28...Sc3 29.He1 Gxg5 30.Sxg5 c4) 29.Sxg5 hxg5 30.Wh7+ Kf6 31.Gxg5+ Kxg5 32.W1h6! Sxh6 33.Hd2+ Kf6 34.Hxh6+ Ke7 35.He6 mat; E. Wasiukow.) 26...gxh4+! 27.Sxh4 c4?! (Po 27...Sxc2 28.Gxh6+; w przeciwnym razie nastąpi Sc2-e3; 28...Sxh6 29.Hxc2 Wh8 30.Sf3 c4 czarne miałyby silną kontrgrę na skrzydle hetmańskim.) 28.Sf2 c3 29.Gxh6+ Sxh6 30.Sg6 Wh8 (Po 30...Gxg6 31.Wxh6 Wg8 32.Wxg6+ Kf8 33.g5 czarne są skazane na porażkę.) 31.Sxh8 Hxh8 32.g5 fxg5 33.Wxh6 Hxh6 34.Wxh6 Kxh6 35.a3 Sc6
36.f6 (Zapobiega zbudowaniu twierdzy: Gf6, Kg7 i Wh8.) 36...Gxf6 37.Sg4+ Kg7 38.Sxf6 Kxf6 39.Gh3 Wc7 40.Hf3+ Ke7 41.Hf5 Kd6? (E. Wasiukow ocenia, że twierdza powstająca po 41...b4! 42.a4 Kd6 43.Hxg5 Kc5 byłaby niezmiernie trudna do zdobycia.) 42.b4! axb4 43.axb4 We7 44.Hc8 Gb3 (Również czarne grają na wygraną. Tymczasem po 44...Wa7 45.Hf8+ We7 46.Ha8 Wa7 białym trudno byłoby wzmocnić pozycję.) 45.Ha6 g4 (Należało bronić się pasywnie: 45...Ga4 46.Hb6 We8 itd.) 46.Gxg4 Wg7 (Znów lepsze 46...Ga4 47.Hb6 We8 48.Hc5+ Kc7.) 47.Hxb5! (Pionek "b" staje się decydującym atutem białych.) 47...Ge6 48.Hc5+ Kc7 [48...Kd7? 49.Hd5+!) 49.b5 Wxg4+ 50.Kf2 Wf4+ 51.Ke1 Gh3 52.Hxc6+ Kd8 53.b6 1-0.
S. Ałapin - M. Czigorin
St. Petersburg 1880, mecz
1...Wxg2+!? Przy spokojnym biegu partii zwycięstwo czarnych wcale nie jest pewne. 2.Kxg2 Hg5+ 3.Kf3 Hh5+ 4.Kf4 (Tylko to ratuje przed matem.) 4...Hh6+ (4...Wf1+? 5.Sf3 Hxf3+ 6.Ke5 Hxe2 7.Hd8+ z remisem.) 5.Kf3 Hh1+ 6.Wg2 (Możliwe również 6.Kf4.) 6...Hh3+ 7.Kf4 Wf1+ 8.Sf3? (Białe nie wytrzymały nacisku. Jak podawał Czigorin, konieczne było 8.Kg5 Hxg2+ 9.Kf6 Hg7+ 10.Ke6 Hg8+ 11.Kf6 Hf8+ 12.Ke6 itd. z obosieczną pozycją.) 8...Wxf3+ 9.Ke5 Wxe3+ 10.Kd6 Hxg2 11.Hd8+ Kg7 12.b4 Hg6+ 13.Kxd5 He6+ 14.Kc5 He7+ 0-1.
M. Czigorin - G. Marco [C34]
Wiedeń 1903 turniej gambitowy
W ostatnim posunięciu czarne zagrały 68...Wf7-e7?, zamiast silnego 68...Sg4! Czigorin przeprowadza typowe poświęcenie pozycyjne - oddaje wieżę uzyskując lawinę pionków maszerujących zgodnie do przemiany.) 69.Wxc5! bxc5 70.Gxc5 Wf7 71.Gxa7 Sd7 72.Gd4 Gb8 73.c5 Sxc5+ 74.Gxc5 Wxb7 75.axb7 g5 76.Kc4 f5 77.Kd5 f4 78.gxf4 gxf4 79.Kc6 1-0.